مولانا شوقی تبریزی
کتاب "مولانا شوقی تبریزی" تخمیس غزل های حکیم ملا محمد فضولی نوشته ی دکتر حسین محمدزاده صدیق توسط انتشارات قالان یورد منتشر شده است.
این کتاب حاوی یازده تخمیس از یازده غزل ترکی حکیم فضولی (913-976 ق.) است که توسط مولانا شوقی تبریزی (853-954 ق.) سروده شده است. وی معاصر فضولی و از اندیشمندان و شاعران مسلمان عصر خود به شمار می رفت. از جمله آثارش تدوین و ترجمه ی دیوان منسوب به حضرت علی (ع) است که در آن 357 قطعه شعر حماسی، رزمی، تعلیمی و توصیفی آن حضرت را به طور منظوم و روان و فصیح ترجمه کرده است. او را نخستین و یا یکی از نخستین تضمین کنندگان اشعار ترکی فضولی می شناسیم.
در کتاب حاضر، نخست مطالب نوشته شده در منابع زندگی گزاری درباره ی مولانا شوقی را آورده است، در فصل دوم تلاش در نگارش زندگی نامه ی او کرده است و پس از بحثی پیرامون تضمین و تخمیس، به بررسی و تحلیل تضمین های او پرداخته و در انتها متن تخمیس هایش را با شرح برخی لغات مهجور نقل کرده است.
در آماده سازی و نقل متون تخمیس های شوقی، سعی در یکسان سازی املا کلمات داشته ، از آن میان نگارش برخی الفاظ را به شیوه ی کنونی رایج در ترکی آذربایجان برگردانده است.
اما به موارد دستوری که امروزه صور و اشکال نوین یافته اند، دست نبردم مانند فعل/چکمن/ صیغه ی اول شخص مضارع گسترده است که امروزه به صورت /چکمه رم/ تلفظ می شود. این شکل تلفظ با دگرگونی که بعدها یافت، مایه ی ظهور برخی لطایف در فولکلور آذربایجان نیز شده است. مثلا در شان نزول ضرب المثل «تانینتم، بیلمنم» گفته شده است که چوپانی به شیخ بهایی برخورد می کند. او را نمی شناخته است و از او سراغ شیخ بهایی را می گیرد. شیخ در جواب او جمله ی فوق را که بعدها شکل مثل سائره بر خود گرفت بر زبان می آورد که دارای دو معنای زیر است:
- بدان من هستم، بشناس من هستم.
- نمی شناسم، نمی دانم.
و چوپان چون آشنا به شیوه ی بیان کهن ترکمانی آق قویونلوها بوده، معنای دومی را برداشت می کند.
اما برخی وبژگی های صرفی را دست نزده است؛ مانند صورت فعل وصفی گؤرگج که امروزه گؤرجک تلفظ می کنیم و نیز صورت های جمع اسم ها و فعل مانند طوطی لریز (= طوطی لریک)، اسیر غربتیز (=اسیر غربتیک)، عیش ائده ریز (عیش ائدریک) و غیره؛ که همگی را به شکل اصلی خود حفظ کرده است.
