آذربایجان فولکلوروندا گولوش قایناقلاری

کتاب "آذربایجان فولکلوروندا گولوش قایناقلاری" نوشته ی کاظم عباسی توسط انتشارات قالان یورد به چاپ رسیده است.

کتابین آدیندا یئر آلان «گولوش» سؤزونون قارشیلیغی، علمی-ادبی متنلریمیزده، تخصصی – عمومی یازیلاریمیزدا، دانیشیقلاریمیزدا، حتی تانیش اولدوغوموز و عبلقه ده اولدوغوموز باشقا دیللرده ده چئشید-چئشید سؤزجو کلر اولاراق چیخیش ائتمکده دیر. بو چئشیدلی سؤزجو کلرین و آچیق-آشکار فرقلی گؤرونن کلمه لرین آچیقلامالاری و آنلام ساحه لرینده گلدیکده، آیدین سرحدلری گؤره بیلمک چوخ دا ممکن دئییلدیر. بورادا مخاطبین یاشی، جنسیتی، ائتنیک دورومو، اینانجلاری، ساوادلانما سویه سی و ساوادلانما نئجه لیگی، زامان و مکان نئجه لیکلری و ... اونون متندن اولان آنلاییشی و متنده اولان گولوشون هانسی سؤزجو کله اوست-اوسته دوشودویونو ائتگیله مکده دیر. بو سؤزجو کلره گلدیکده ان چوخ قارشیمیزا چیخا بیلنلر طنز، ساتیرا، کمدی، هزل، هجو، فکاهه و ... کیمی سؤزجو کلری سایماق اولار. بونلارین ان تانیندیقلاریندان بیری و ان چوخ اله آلینانی، بلکه «طنز» سؤزجو اولوبدور. کؤکو عرب دیلینده اولان «طنز» سؤزجویونون چوخ بللی و آچیقلانمیش آنلامی اولسادا، بو سؤزجویون گولوش ماهیتی داشییان بوتون متنلر اوچون ایشلندیگینی دوشوننلر ده واریدیر (شریفی و کرامتی یزیدی، 1389:91). بوندان دولایی کیتابین باشا-باشیندا، اؤزللیکله ایکینجی بؤلومده، «طنز» سؤزجویو، گولوش ماهیتی داشییان متنلرین آنلامیندا ایشلنیبدیر.

گولوش قایناقلارینی، بللی بیر ساحه ده آختاریب، تانیییب، تانیتدیرماق اوچون، اؤنجه گولوشون نه اولدوغو، هارالاردا اولدوغو، هانسی فونکسیونو داشیدیغی، هارایا چاتماق ایسته دیگی و ... آچیقلانمالیدیر. بونلاری جاوابلاماق، تئوریلره باش وورماق دئمکدیر، آنجاق «گولوش» سؤزجویو، بو ساحه نین علمی ترمینلریندن اولمادیغیندان دولایی، تئوریلر چرچیوه سینده آختاریب، آچیقلاماغین ممکن اولدوغوندا شویهه وار ایدی. «طنز» سؤزجویونو اله آلیب، تئوریک توخونمانی اونون اوستونده قورماق، اونون گولوش آنلامینا ان یاخین اولدوغوندان اولموشدور. طنزی، هئچ بیر کیفیت، آماج، ژانر و مدیا ایله علاقه ده اولمایاراق، تکجه «گولوش» آنلامینی، عمومیت داشییان بیر آنلام کیمی اله آلانلار آز اولماییبلار (موریل، 69 و 15، 1392:8 ). بئله لیکله کیتابین باشا – باشیندا ان چوخ طنز و یئری گلدیکجه ده باشقا ترمینلر، گولوش ایله علاقه ده اولدوقلاریندا اله آلینیب، سؤز قونوسو اولوبلار.

طنز اینسلانلارینباشلارینی قاتیب،اونلارا شن آنلار یاشاتدیقلاری ایله یاناشی، توپلومسال حیاتین ان اؤنملی قونولاری و سورونلارینی دا اؤزونده عکس ائتدیرمکده دیر. اؤرنک اوچون، یان جک-ین دئدیگینه گؤره «طنز، اعتراض غریزه سینین هنر دونو گئین شکلیدیر». اوغورلو طنز اؤز قوربانلارینی دلی اولاجاق قدر عصبی لشدیریر، مخاطب لری ده گولمکدن قیریلیرلار. ملوین کلارک-آ گؤره طنز دونیاسی، ایکی کانونو اولان بیضی کیمی، بارالاری آچیغا چیخارما و پیسلیکلری قینما آراسیندا فیرلانماقدادیر. طنز جدی لیک و شوخلوق، هابئله دگری آز و اؤیودسل قونولاری احتوا ائدیر. طنزی رحم سیزلیگین و قابالیغین ان درینلیکلریندن توتموش، اینجه لیگین و اولولوغون ان ذئروه سینده گؤرمک اولار. طنز مونولوگ، دیالوگ، نامه، خطابه، روایت، حاللاری تصویر ائتمه، کاراکتر یاراتما، تمثیل، خیال دونیاسینا گئتمه، مضحکه، هزل، گولملی یامسیلاماق و ...، دئمک هر چئشید ابزاردان فایدانماقدادیر. طنز، هر سمندر سایاغی «شوخلوق، فکاهه، تمسخر، کنایه، طعنه، پیس باخیش، یامانلاماق و ...» کیمی فرقلی بویالار و فرقلی گؤرونتولرله چیخیش ائدیر.

توپلاملاردا، تاریخ و جغرافیا سرحدلرینه سیغمایان اؤزللیکلردن بیری، طنز آنلاملاری داشییان اثرلره اولان خوش باخیش اولوبدور. دونیا سویه سینده پارلاییب، آدلاری دیللر ازبری اولان بیر چوخ صنعت اثرینی اینجه له دیکده، یئرل اؤزللیکلرین داشیدیقلارینی گؤره بیله جگیمیز هر زامان باش وئرمکده دیر. بیر باشقا یاندان دا کوره سللشمه (و کوره سللشدیرمه) پروسه سی یئرل کولتورلری بؤیوک سیخینتییا سالدیغینا گؤره بو کیمی توپلوملاردا کؤکلریندن قیریلماق و کیملیک گرگینلیگی یاشاماق قورخوسو آرتماقدادیر. یاشادیغیمیز بو دؤنمین این یایقین اؤزللیکلریندن، توپلوملاردا فولکلورون فونکسیونلارینین گونو گوندن آزالماسیدیر. بوتون بونلاری گؤز اؤنونه آلدیقدا، صنعتین چئشیدلی ساحه لرینده باش وئرن یارادیجیلیقلار، قوناق قاباغینا قویولاجاقلاری و اصالت داشیماقلاری ایسته نیلدیکده، فولکلور بولاغیندان ایچمکلری و یئرل کولتورون آچدغی سوفره دن قیدالانمالیدیرلار.

باشقا یاندان، بیزیم توپلومدا اولان یاش قروپلارینا باخدیقدا بیر گنج توپلوم اولدوغوموزو گؤرمک هئچ ده چتین دئییلدیر. گنجلیگین قورتولماز انرژیسینی و دئییب-گولمگه و شن یاشاما اولان ماراغینی گؤز اؤنونه آلارساق، فولکلوروموزدا داشینماقدا اولان طنز قایناقلارینین اؤنملیلیگی داهاجا آرتماقدا اولاجاقدیر. بونون یانینا طنزین و دئییب-گولمگین اؤیرتیم پروسه سینده، تنقیدده، توپلومدا، حتی فیزیولوژی ده و ... اولان یئری و ائتگیلرینی ده قویارساق قونونون اؤنمی قات – قات آرتاجاقدیر. بوندان بئله و بوتون بونلارا رغما طنز مضمونلو اثرلرین (تلویزیون، سینماف تئاتر، کتابف درگی، قزئت و ...) چوخ و چوخلوق اولدوغونا دایر بیر اثبات یوخوموزدور.

یارادیجیلیق دونیاسیندا، طنز ماهیتلی متن یاراتماق، آغیرلیق و چتینلیک باخیمیندان باشدا دورماقدادیر. یارادیجی، متن اوچون گرکن اینجه لیکلرین یانیندا، گولوش یارادا بیله جک اینجه لیکلری ده الده ائتمه لیدیر. همین اینجع لیکلرین بیر بؤ یوک قایناغی هر ملتین فولکلوروندا یئر آلماقدادیر. کوتله آراسیندا یایقین اولان دئییملری، آتالار سؤزونو، ناغیللاری، افسانه لری، فرقلی گلنکلر-گؤرنکلری و ... اؤز یارادیجیلیغیندا ایشلدن بیر صنعتکار، سؤزو گئدن اینجه لیکلری الده ائلمه میش اولور (حسام پور، 1390:64). فولکلورون یارادیجیلیقلاردا اولان دانیلماز پوزیتیو یئری، بو متنلری آراشدیریب، تانیییب، اله آلدیقدا آیدینلیغا چیخار. بئله اولدوقدا، گؤروله جک ایکی ایش و گئدیله جک ایکی یول اؤنوموزده دیر:

-طنز مضمونلو اثرلرین چوخالیب، آغیرلیق قازانماسی؛

-بو اثرلرین یارانماسیندا فولکلوردان یارارلانماق.

بو کیتاب تاریخ درینلیکلرینده کؤکو اولوب بو گونوموزه کیمی گلیب چاتان آذربایجان فولکلوروندا طنز مضومونلو ژانرلاری و اؤرنکلری آیدینلیغا چیخارماق ایسته ییبدیر. بو کیمی پتانسیل لری، اصلینده آشاغیداکی اوچون سورغونون جاوابلارینی تاپماقلا تانیماغا چالیشماق اولار:

-آذربایجان فولکلورو طنز مضمونلارینی داشیماقدا هانسی سویه ده یئر آلیبدیر؟

-فولکلوروموزون هانسی ژانرلاریندا طنز مضمونلاری ایله راستلاشماق اولار؟

-طنز مضمونلو ژانرلارین اؤرنکلریندن هانسیلاری گؤسترمک مومکوندور؟

طنز اثری آدی آلتیندا تانینان بیر متن، شن اورتام یاراتماقدا تک باشینا چیخیش ائتمیر. بو کیمی اورتامین یارادیلماسیندا دؤرد قونو بیر آرایا گلمه لیدیر؛ «طنزین یارادیجیسی، متنده فایدالانیلان تکنیک، طنزین قونوسو، طنزین مخاطبی و مخاطبین دورومو» (صادق زاده، 1389:82). توپلومسال دگیشمه لری گؤز اؤنونه آلارساق، آذربایجانلی مخاطبین سلیقه سینین دگیشمه سی احتمالی دا اورتایا قویولا بیلر. بو یازینین ان یوخاریدا دوران ایستکلریندن بیری ده، دولایی یوللار ایله، آذربایجانلی سلیقه سینده ائتگی بوراخماقدیر.

سیرالانان بو سواللارین جاوابلارینی گؤره بیله جگیمیز یئر، کیتابین ایکینجی بؤلومودور. آنجاق بیر سیرا تئوریک قونولاری اله آلماق دا اؤنجه لیک داشیییر. تئوریلر تانینمامیش دونیادا یول تاپماق اوچون، کالهون دئدیگی کیمی، قطب نما کیمی چیخیش ائتمکده دیرلر(جلایی پور و محمدی، 1387:421). تئوریلرین واسیطه سیله دوشونجه لرده آیدینلیق گلیر، باخیش دقیق لشیر، ساحه ده اولان داغیناق گؤرونن ماتریاللار منتظم گؤرونور و نهایتده آراشدیرما دوزن تاپمیش اولور. بونا گؤره ده کیتابین بیرینجی بؤلومونده طنز آنلامینی و توخونولاجاق باشقا آنلاملاری آچیقلاماغا چالیشلیبدیر.

متدولوژی یه گلدیکده، سیرالانان سورغولارا جاواب تاپیب، ارنه قویولان آماجلارا چاتماق اوچون چئشیدلی آراشدیرما متدلارینان فایدالانیلیب، اونا گؤره ده کیتابین متدولوژیسی «چوخ یؤنتملی» آدی آلتیندا تانیملانا بیلر. آماجلاری گؤز اؤنونه آلارساق بو آراشدیرما هم «تمل آراشدیرما» و ه «ایشله دیله جک آراشدیرما» لار ایچریسینده یئر آلا بیلر. گرکن ماتریاللارین توپلاما نئجه لیگینه گلدیکده ده کاتقوریسینده دیر، آنجاق ساحه دن توپلانمیش اولان بیر سیرا متنلری ده گؤز اؤنونه آلارساق، ساحه آراشدیرمالارین ایزینی ده گؤمک اولار. ماتریاللارین ماهیت ینی ده گؤز اؤنونه قویدوقدا کیفی آراشدیرمالار ایچریسینده یئر آلاجاقدیر.

کیتابی اولوشدوران بیلگی و ماتریاللارین بیر بؤیوک بؤلومو اؤنجه دن یایینلانمیش اثرلردن قایناقلانیر. بونلا یاناشی، ایکینجی بؤلومده یئر آلان فولکلور اؤرنکلرینین بعضیلری، ساحه دن و بیرینجی ال قایناقلاردان توپلانمیشدیر. بو کیمی ماتریاللارین بیر چوخو شیفاهی ادبیات، بعضیلری گلنکلر – گؤرنکلر (توی-دویون، سنت مراسیمی، آدقویما، چیلله گئجه سی، آخیر چرشنبه، ایل بایرامی، اویونلار و ...)، بیر سیراسی دا کوتله تاماشالاری (قودو-قودو،خیدیر ...) اولاراق گتیریلمیشدیر. بورادا بیرینجی الدن توپلانان متنلر و بو متنلرین قایناق شخصلری ال وئریشلی اولدوقدا توپلاما پروسه سینه داخل ائدیلمیشلر. بونا گؤره ده، هم ماتریاللارین چئشیدلی ژانرلاری باخیمیندان، هم ده آذربایجانین فرقلی بؤلگه لرینه دوزنلی و برابر شکیلده پای وئریلمه میشدیر.

کیتابین یازی قایداسینا گلدیکده، ان اؤنملی توتولان و اساسدا گؤز اؤنونه آلینان قایدا، اورتو گرافی سمینارینین ایکی اوتورومونون نتیجه لری اولوبدور. بو سمینارین ایستکلریندن بیری، کؤکلر ایله اکلرین یاپیشیق یازیلمالاری ایدی، آنجاق چوخ اکلری اولان سؤزجو کلرین بیر سیراسیندا اوخوماغین سرعت قازانماغی آماجی ایله سون اکلر یاریم فاصله ایله سؤزجو گون سونونا یاپیشدیریلمیشدیر. بونلارلا یاناشی، فایدالانیلان سؤزجو کلرده و اونلارین اتیمولوژیک خصوصیتلری و تورک منشالی اولماقلاریندان داها آرتیق، آذربایجان تورکجه میزین نحو اؤزللیکلری و جمله قورولوشو گؤز اؤنونه آلینیبدیر. تورکجه اولمایان کلمه لرین ایشلدیلمه سینین اساسی ندنی، آنلاملارین اوخوجویا کئچیریلمه سیندن آرخایین اولماقدیر؛ آنجاق بو سلیقه، فرقلی باخیش آچیلاریندان، تنقید اولا بیله جک بیر سلیقه ده ساییلا بیلر.