اسطوره گرگ ها

متن کامل

کتاب"اسطوره گرگ ها"  مقایسه تطبیقی اسطوره های ترکان ایران با اسطوره های ایران، چین و یونان باستان به تحقیق و نگارش عمار احمدی توسط انتشارات ساوالان ایگیدلری به چاپ رسیده است.

اسطوره و حتی اسطوره شناسی مدرن از دل فرهنگ و فرهنگ شناسی بیرون آمده است. برای آگاه تر شدن به مقوله اسطوره به تعریف فرهنگ می پردازیم که اسطوره جز فلسفی و عمیق فرهنگ به حساب می آید.

ادوارد برنت تایلر در تعریف فرهنگ می نویسد: «فرهنگ یا تمدن، در معنی مردم نگارانه و وسیع این واژه، مجموعه پیچیده ای است شامل شناخت، باورها، هنر، اخلاقیات، قانون، رسوم و هرگونه قابلیت و عاداتی که انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب کرده است» (فکوهی، 131:1392)

برونیسلاو مالینوفسکی در تعریف فرهنگ می نویسد: « فرهنگ پیش از هر چیز دستگاهی ابزاری است که به انسان امکان می دهد مشکلات محسوس و خاصی را که در راه ارضای نیازهای خویش در محیط خود با آن ها برخورد می کند، حل کند ... فرهنگ نظامی است از اشیا فعالیت ها و رویکردها که هر یک از عناصر آن وسیله ای است مناسب یک هدف»(فکوهی، 171:1392)

در فرهنگ اسطوره های آذربایجانی از کتابی نام برده می شود که اسم و روای کتاب «دده قورقود» است. این کتاب از دوازده داستان اسطوره ای و حماسی و یک مقدمه تشکیل شده است که نام قهرمانان حماسه ها عبارتند از: «باییندرخان، قازان خان، اوروز، بگیل، بوغاج، بای بورا، بی اشک، دومرول، دوندار، سالورخان، قانتورالی، قره قوزئی» (فرآذین، 75:1381)

در این کتاب از موجود اسطوره ای به نام تپه گؤز (Tapa Goz) سخن به میان آورده می شود. اچ.اف.فون دیتس (H F Von Dies) محقق آلمانی داستان تپه گؤز را با غول یک چشم کتاب اودیسه (Odyssey) هومر مقایسه کرده و معتقد است هومر در نوشتن و سرودن اودیسه از حماسه دده قورقود استفاده کرده است(همان:18).

در فرهنگ اسطوره های آذربایجان از اشخاصی به نام اوزان (Ozan) عاشیق با سازش به نام قوپوز (Qopus) نام برده می شود که گل سر سبد اوزان ها شخصیت اساطیری به نام دده قورقود است. در کتاب پژوهشی در اسطوره دده قورقود می نویسد: « ... هنگامی که مردم اوغوز (مردم اصیل آذربایجان) با مشکلات و گرفتاری های سخت و غیر مترقبه مواجه می گردند، در گشودن آن ها از دده قورقود یاری می خواهند. او به عنوان کاهن و شامان بزرگ از قدرت خارق العاده و فوق طبیعی برخوردار است؛ رویدادها را پیش بینی و پیشگویی می کند و از عاقبت امور خبر می دهد؛ در زندگی روزمره و رتق و فتق کارهای مردمان قبیله نیز از نقش فعال و سازنده ای برخوردار است. در مواقعی که جوانان گام به عرصه زندگی و مبارزه و سلحشوری نهاده و موفق می شوند که شجاعت و مردانگی خود را به منصه ظهور برسانند، از دده قورقود انتظار می رود که مطابق عرف اجتماعی و شیوه های قومی نام و لقب مناسبی برای آن ها انتخاب و پیشنهاد کند ...» (همان: 76-75).

در اسطوره های ترکان آذربایجان از شخصیت های پهلوان و قهرمانی نام برده می شود که هر کدام نماینده صنفی از اصناف مردم جامعه خود هستند. به عنوان مثال باییندرخان و قازانخان که در کتاب دده قورقود از آن ها نام برده شده، نماینده سرکردگان و فرماندهان قبایل اوغوز هستند. «قاراجا چوبان» نماینده مردم عادی و طبقه پایین جامعه به حساب می آید. قاراجا چوپان فردی شجاع و نترس است که با دلاوری تمام در مقابل ظالمان و ستمگران می ایستد. تنها وسیله نبرد او فلاخن (به ترکی سوپات) است که با انداختن سنگ های بزرگ به طرف دشمن مانع از پیش روی آن ها می گردد. او آن قدر در مقابل تجاوزگران ایستادگی می کند که سنگ های اطراف او تمام می شود. قاراجا چوپان مجبور می شود برای دفاع از وطن، بزهای خود را در فلاخن گذاشته و به سوی دشمن پرتاب کند (همان: 90).

در اساطیر آذربایجان زنان از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. آن ها کنار مردان در زراعت و میدان های جنگ در خوشی و ناخوشی های سرزمین شان شرکت می کنند. زنان آذربایجانی با دلاوری و شجاعت های که از خود نشان می دهند به مرتبه ای از مراتب والای انسانی می رسند که گاها فراتر از مردان بزرگ قرار می گیرند. سارای که اسطوره زنان آذربایجان به حساب می آید در عفت و پاک دامنی، شجاعت و مردانگی زبان زد خاص و عام اغلب ملل جهان است. او وقتی حیثیت و شرف زنان آذربایجان را در خطر می بیند خود را به رود خروشان می سپارد تا برای همیشه سمبل پایمردی و شجاعت زنان ترک گردد.

از زنان بزرگ دیگر داستان های حماسی و اسطوره ای آذربایجان می توان به بورلا (Burla) بانو اشاره کرد. علاوه بر این ها می توان به نیگار خانم همسر شجاع و باوفای کوراوغلو و هجرخانم همسر قاچان نبی هم اشاره کرد. آن ها در کنار مردان خود با شجاعت تمام حماسه ها آفریده اند و در اساطیر ترکان آذربایجان برای همیشه جاودان مانده اند.

«دلی دومرول» یکی از قهرمانان حماسی و اسطوره ای کتاب دده قورقود است. او وقتی که با مرگ دسته و پنجه نرم می کند برای غلبه بر مرگ ناچار می شود یکی از عزیزانش را تسلیم مرگ کند. دومرول این جریان را به پدر پیرش می گوید؛ اما پدر او راضی نمی شود به جای او تسلیم مرگ شود. ناچار پیش مادرش می رود، اما مادر هم جان شیرینش را به او نمی دهد. دومرول ناچار این ماجرا را با زنش در میان می گذارد. همسرش با عشق داوطلب می شود به جای دومرول مرگ را به جان بخرد. چنین زنانی در تاریخ و اسطوره آذربایجان بسیار دیده می شوند که به خاطر وطن و ناموس کشورشان از جان عزیز خود بگذرند. در تاریخ این سرزمین زنان نقش های بزرگی ایفا کرده اند که باعث شده جایگاه ویژه ای در اساطیر آذربایجان برای خود باز کنند. از جمله در هجوم اسکندر مقدونی به سرزمین ایران در آتروپات (آذربایجان فعلی) یک هزار دختر و زن شجاع در کنار مردان در میدان های جنگ از کشورشان تا پای جان دفاع می کنند. در تاریخ نقل است در جنگ چالدران نزدیک به شش هزار دختر شجاع آذربایجانی شرکت داشتند (زهتابی، 513:1381).

کل دوازده داستان حماسی و اسطوره ای تشکیل دهنده کتاب دده قورقود جنبه اساطیری و آیینی دارند. به عقیده «جفری لوئیس» داستان های تپه گؤز و دلی دومرول جنبه های اساطیری دارند، اما او برای دیگر داستان های دده قورقود جنبه تاریخی قائل است (فرآذین،160:1381).

اعتقاد به این که موجودی به نام تپه گؤز (یک چشم) در پیله پروانه به وجود آمده و غذای او آدم می باشد. و یا اعتقاد به کمان سنگینی که جز قهرمان حماسه کسی دیگر قادر به برداشتن و حمل کردن و استفاده آن نیست، نشعت گرفته از جنبه اساطیری است. آن چه اظهار نظر پژوهشگران اسطوره شناس آذربایجان به حساب می آید عبارت است از:

« 1- باییندرخان، فرزند گؤی خان

  2- قازان خان، رب النوع اسب

  3- مادر قازان خان، رب النوع شتر

  4- بورلاخاتون همسر قازان خان، رب النوع گوزن

  5- اوروز پسر قازان خان، رب النوع گاو

  6- بگیل و پسرش امران، رب النوع های شکار و جنگ

  7-دده قورقود، رب النوع گرگ

  8-قونورقوجا ساری چوبان، رب النوع سگ

  9-باسات، انسان اول گاه چهارم

  10-سولجان، رب النوع خورشید» (همان: 166-167).

گرگ یا همان (بوز قورد Boz Qurd) توتم اسطوره ای آذربایجان به حساب می آید که با ظهور زرتشت در آذربایجان و رواج دام داری و دام پروری این حیوان اسطوره ای جایگاه خود را به پاسبان گله یعنی سگ می دهد. در دوران زرتشت سگ توتم یا حیوان خارق العاده محسوب می گردد چون که نگه دارنده دام و گله مردم به حساب می آید. اما با این وجود هنوز هم در بین ترکان آذربایجان گرگ خاکستری جایگاه اسطوره ای خود را محفوظ داشته است. برای مثال با گذشت سالیان بسیار هنوز هم پنجه گرگ در میان عامه مردم آذربایجان در رفع بیماری های مختلف من جمله بیماری های زنان موثر است. این موضوع نشانگر اهمیت گرگ در فرهنگ اساطیری آذربایجان می باشد.

«دده» در فرهنگ آذربایجان به معنی پیر، مرشد، راهبر، راهنمای طریقت و دانایی است. «قور» به معنی آتش که در فرهنگ آذربایجان مقدس است. «قود» یا «قوت = قورد» به معنی گرگ و نیک بختی به کار رفته است (همان: 171).

در اهمیت کتاب اسطوره ای آذربایجان یعنی کتاب دده قورقود همین بس که سازمان یونسکو (Unesco) سال 1999 میلادی را سال بزرگ داشت دده قورقود نام گذاری کرد. اسطوره دوازده گانه این کتاب ارتباط تنگاتنگ با دوازده برج آسمان (حمل، ثور،سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو، حوت) و نیز وازده ماه سال و دوره دوازده هزار ساله کامل آفرینش دارد. به عقیده اسطوره شناسان جهان بینی اساطیری دوره کامل آفرینش شامل دوازده هزار سال می باشد. «این دوازده هزار سال به چهار دوره سه هزار سال تقسیم می شود که هر کدام از این دوره ها «گاه» یا «قات» نامیده می شوند. به باور اساطیری هر مرحله گذر از دوره ای به دوره ای دیگر، نقطه عطفی در تاریخ آفرینش به شمار می رود، زیرا در جریان آن احتمال تخریب و نابودی کاینات وجود دارد. طبق این دیدگاه، آفرینش در گاه اول مینوی بوده است؛ بی اندیشه، بی تحرک و ناملموس. در گاه دوم آفرینش مادی شروع می شود» (همان:181)

19 خرداد 1398
تعداد بازدید: 1819
محصولات مرتبط
700,000ريال

نظرات

دسته بندی محصولات
ارائه کنندگان
Yedi Iklim türkçe B1
1,500,000ريال990,000ريال
مرورگر شما بسیار قدیمی است!
جهت مشاهده این وب سایت به صورت صحیح، بروزرسانی مرورگرتان ضروری خواهد بود. بروزرسانی مرورگر
×