ردپای زندگی دوباره در هنر فلز اردبیل؛ یاد پیشکسوت مسگری زنده شد
از ۶ سال پیش زمانی که آخرین نوای چکش «رحمان آفتابی آذر» آخرین پیشکسوت راسته مسگران بازار تاریخی اردبیل خاموش شد، هنردوستان نگران سرنوشت مبهم هنر فلز بودند، امروز این نگرانی به همت چند هنرمند جوان خاتمه یافته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم ازاردبیل، دوات‌گری و کار روی فلز در اردبیل ریشه‌ای چند هزار ساله دارد. نه تنها آثار باستانی کشف شده گواه این موضوع است بلکه در ادامه آثار به جا مانده در ادوار تاریخی مختلف نیز ریشه تاریخی این هنر را در منطقه اردبیل تائید می‌کند.
به واسطه اهمیت ساخت ظروف فلزی بود که در بازار تاریخی اردبیل متنسب به دوره صفوی راسته‌ای به نام مسگران شکل گرفت و تعدادی از استادکاران از جمله مسگران، سفیدکاران و قلم زنان در این مکان مشغول به فعالیت شدند. اما غبار تلخی بر بازار مسگران تا چند سال پیش نشسته بود و بعد از فوت آخرین بازمانده مسگر در این بخش از بازار تاریخی، تا سال‌ها وضعیت هنر فلز در اردبیل مبهم بود
رحمان آفتابی آذر در سن 87 سالگی در سال 1393 دار فانی را با سینه‌ای پراز غم وداع گفت. آن زمان در گفتگو با خبرنگاران از سرنوشت هنر فلز اردبیل ابراز نگرانی کرده بود. هیچ یک از فرزندان وی مسیر پدر را ادامه نداده بودند و آفتابی آذر نیز شاگردی تربیت نکرده بود. این هنرمند با تلخی عدم حمایت و بهره نبردن از بیمه و تسهیلات دیگر به دیار باقی شتافت و حتی مراسم یادبودی برای او برگزار نشد.
در آن مقطع زمانی مسئولان دلیل عدم برگزاری حتی یک مراسم یادبود را عدم برخورداری این هنرمند از برخی به اصطلاح شاخصه‌ها عنوان کرده بودند و این در حالی است که امروز هنرمندان جوان از ظرافت و استحکام ظروف تولیدی آفتابی آذر به عنوان آثار ممتاز و منحصر به فرد یاد می‌کنند.
قلم‌زنی بر روی آثار به جا مانده از پیشکسوت مرحوم
مهسا قنبرزاده که از سال 87 با عزمی راسخ هنر قلم‌زنی را در اردبیل آغاز کرده خود را مدیون و میراث‌دار هنر متعالی پیشکسوتان این شهر می‌داند و معتقد است کسانی چون آفتابی آذر و استاد یدالله سیفی‌چی هویت فرهنگ و هنر این شهر هستند.
وی بعد از تحصیل در رشته صنایع دستی با گرایش قلم‌زنی روی فلز امروز بر روی آثار آفتابی آذر قلم‌زنی می‌کند و در تلاش است به همراه همکار خود احمد عطایی هنر فراموش شده را احیا کرده و جانی دوباره به آن ببخشد.
قنبرزاده با اشاره به اینکه 8 اثر از تولیدات آفتابی آذر توسط وی و شاگردانش قلم‌زنی می‌شود، تصریح کرد: در گذشته روال بر این بوده که استاد آفتابی آذر ظروف را می‌ساخته و به استاد سیفی چی جهت قلم‌زنی انتقال می‌داد.
هنرمد قلم‌زنی می‌گوید با فوت استاد سیفی چی وقفه‌ای در قلم‌زنی اردبیل اتفاق افتاد و در ادامه هنری که طرفداران بسیاری داشت و آثار آن زینت بخش خانه‌ها بود به افول گرفتار شد.
این افول با فوت آفتابی آذر تشدید می‌شود تا جایی که در چند سال اخیر قلم‌زنی فراموش شده از یادها دوباره حال و هوای جدیدی به خود گرفته و هنرمندان جوان به دنبال معرفی سبکی منحصر به استان اردبیل هستند.
ظروف مسی اردبیل از این شهر خارج می‌شد
زخمه های وارده بر هنر فلز اردبیل آنجایی دردناک است که به تعبیر قنبرزاده بسیاری از ظروف مسی اردبیل از این استان به مقصد اصفهان و زنجان خارج شده است.دغدغه‌ای که آفتابی آذر نیز در زمان حیات خود مطرح کرد و تلاش رسانه‌ها برای ممانعت از آن کارساز نبود.
زمانی خانواده‌های اردبیل فقط ظروف مسی و به ندرت ظروف چینی استفاده می‌کردند. بر روی جهاز هر دختری مجمعه‌های مسی جزو ملزومات محسوب می‌شد. کهن‌سالان می‌گویند به جای بشقاب ملامین از دوری‌های مسی استفاده می‌شد اما بعدها بازار ظروف صنعتی مانند ملامین، چینی و تفلون آفتی به جان سفره‌های خانواده ایرانی انداخت و استفاده از این ظروف کمرنگ شد.
به اعتقاد قنبرزاده باید زیبایی پنهان مانده هنر مسگری و قلم‌زنی دوباره عیان می‌شد و با توجه به اینکه آفتابی آذر هنر خود را به شاگردی انتقال نداده است امروز رسالت هنرمندان جوان احیای هنر چنین پیشکسوتانی است.
وی افزود: آنچه ظروف تولیدی آفتابی آذر را متمایز می سازد، ساخت آن با مس خالص است که هم موجب استحکام و هم ظرافت ظرف شده و قلم‌زنی برروی آن نیز به شکل مطلوبی انجام می‌شود.
هنرمند قلم‌زنی ضخامت بالا، نرمی فلز بالا و کیفیت بالا را ویژگی‌های ظروف تولیدی آفتابی آذر برشمرد و گفت: آثار این هنرمند نشان می‌دهد که وی با خلوص نیت و با احساس ظروف را می‌ساخته و در تولید هر یک تمامی دقت و ظرافت را به کار می‌برده است.
هدایت سلیقه مردم به هنر اصیل
هرچند بر خلاف اظهارات این هنرمند، آفتابی آذر شاخصه‌های برپایی یک یادبود را در دیدگاه مسئولان بیگانه با زخمه‌های هنر نداشته اما هنر قلم‌زنی اردبیل امروز جان دوباره یافته و یاد آفتابی آذر به همت هنرمندان جوانی که آثار او را درک کردند زنده شده است.
قنبرزاده با بیان اینکه قلم‌زنی ریشه باستانی در این منطقه دارد و از آثار کشف شده در خلخال، مشکین شهر و اردبیل می‌توان به این مهم پی برد، افزود:در دوره اسلامی قلم‌زنانی چون اسدالله اردبیلی و امیر علی اردبیلی که درهای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و همچنین قندیل‌ها را کار کرده‌اند، فعالیت داشتند.
وی تصریح کرد: در ظروف به جا مانده از دوره قاجار نام هنرمندی به نام نقی اردبیلی به چشم می خورد و در دوره معاصر نیز یدالله سیفی چی هنرمند توانمند این خطه است.
امروز با قلم‌زنی بر روی ظروف به جا مانده در اردبیل یاد تمامی پیشکسوتان ادوار تاریخی زنده شده است و هنرمندان جوان به دنبال احیای نقوش سنتی از جمله دعا خط‌ها، نقوش حیوانی و شکارگاه و استفاده از ایده‌های پیشکسوتانی هستند که برخی از آثار آن‌ها در گمنامی، موزه‌های کشورهای دیگر را مزین ساخته است.
به اعتقاد قنبرزاده هر کجا هنر قلم‌زنی باشد اساس و پایه آن اثر فلزی است که بتوان کار کرد و به همین دلیل قدمت اردبیل در دوات‌گری نیز بالا است.
شاید اگر آفتابی آذر در میان ما بود قلم‌زنی‌های هنرمندان جوان را با سرانگشتان زخمی و چشمان با تجربه بررسی و با لبخندی بر لب آن‌ها را به ادامه راه تشویق می‌کرد.
یادهنرمندان خفته در خاک که هویت شهر اردبیل را رقم زدند گرامی باد.
