تحقق آرزوی دیرینه نصب تندیس شیخ محمد خیابانی

تبریز - ایرنا - نصب و رونمایی تندیس شهید «شیخ محمد خیابانی» در مقابل منزل او در چهارراه شهید بهشتی از جمله آرزوهای دیرینه نخبگان تبریز بود که در آستانه ۱۰۰ سالگی شهادت وی به دست مخبرالسطنه هدایت محقق شد.

به گزارش ایرنا، نصب تندیس شیخ محمد خیابانی در شمال شرق مسجد تاریخی کریمخان، مسجدی که شیخ شهید امامت جماعت آن را در زمان حیاتش بر عهده داشت، اتفاق نیکی بود که به سفارش سازمان سیما، منظر و فضای سبز، با دست توانای مجمسه ساز شهیر کشورمان، استاد احد حسینی، جامه عمل پوشید.

بلندی تندیس رونمایی شده شیخ محمد خیابانی 4 متر است که سه متر آن به هیکل شیخ و 1.5 متر نیز مربوط به پایه تندیس است. 

در پایه تندیس، نقش برجسته مجاهدان تبریز در دوره نهضت آزادیستان و نیز بیت آغازین ترجیع بند معروف ملک الشعرای بهار با مطلع «گر خون خیابانی مظلوم بجوشد   سرتاسر ایران کفن سرخ بپوشد" نقش بسته و زیبایی مضاعفی به این اثر هنری بخشیده است.

تندیس شیخ که یادآور ۱۵ سال مبارزه بی امان وی در قامت یک مشروطه خواه مستقل و آرمانگرا برای حاکمیت قانون در مام میهن است، در مقابل ورودی منزل تاریخی این شهید نیکنام در ضلع شمال شرقی میدان شهید بهشتی تبریز و در محله تاریخی «خیاوان»، موجب شادی و خرسندی علاقه مندان به تاریخ مشروطه شد.

این اتفاق در شرایطی رخ داد که نصب تندیسی از شیخ محمد خیابانی از زمان شهادت او به دست مخبرالسلطنه هدایت و عمالش در شهریور ۱۲۹۹ شمسی، از جمله مطالبات مشروطه طلبانی چون ابوالقاسم عراف قزوینی و ملک الشعرای بهار بود و آنان بعد از شهادت رهبر نهضت «آزادیستان»، چکامه های دلگدازی در رثای او سرودند، اما وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ - معروف به «کودتای سیاه» - و خفقان سیاسی رژیم پهلوی در دهه های بعدی، امکان تحقق این آرزو را نداد.

رژیم پهلوی که مخبرالسلطنه هدایت در دوره سلطنت شان، از آزادی عمل و نفوذ فراوانی برخوردار بود و سمت هایی چون وزارت فرهنگ و نخست وزیری را در دوره رضاخان بر عهده داشت، با هر گونه روشنگری درباره نهضت آزایستان و شهادت شیخ محمد خیابانی به دست عمال انگلیس، به شدت مخالف بود و به همین دلیل نیز در دوره ۵۷ ساله سلطنت آنها هیچ کتابی - غیر از اثر ارزشمند سید علی آذری که آن هم در دوره خامی محمدرضا پهلوی و فضای آزاد سیاسی نسبی حاکم در فاصله سوم شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شمسی چاپ شد - درباره این واقع اجازه طبع نیافت. 

اما پیروزی انقلاب اسلامی و فضای باز سیاسی و فکری برخاسته از آن، فرصت تازه ای برای کنکاش در ابعاد پیدا و پنهان نهضت آزادیستان به عنوان تنها نمود عینی و مبارزاتی علیه قرارداد ۱۹۱۹ وثوق الدوله و تداوم بخش آرمان های مشروطه، فراهم کرد و در ۴۰ سال گذشته کارهای پژوهشی و مطالعاتی ارزشمندی درباره اهداف و فلسفه قیام شیخ محمد خیابانی و یارانش انجام شد.

حال نصب و رونمایی از تندیس شیخ محمد خیابانی در یکی از میدان های تاریخی تبریز که از سمت شمال به محله قدیمی «قره باغلیلار»، از غرب به قدیمی ترین خیابانی سنگفرش ایرانی به جا مانده از دوره ایلخانیان به نام «کهنه خیاوان» و مسجد کبود و از جنوب به محله تاریخی دیگری به نام «مارالان» منتهی می شود، گام ارزشمندی در بزرگداشت مقام پیشروان مشروطه است.

از سوی دیگر طراحی و ساخت تندیس به دست هنرمند شهیری چون احد حسینی که شهرتش در مجسمه سازی، مرزهای کشورمان را در نوردیده و آثارش در موزه های رم و پاریس نگهداری می شوند، اهمیت دوچندانی به کار بخشیده است.

بدون شک میدان شهید بهشتی تبریز با حضور تمام قد تندیس شیخ محمد خیابانی در گوشه آن، از این پس جلوه دیگری برای شهروندان تبریزی و گردشگران این کهن شهر خواهد داشت و آنان در گذر از میدان ضمن لذت بردن از تماشای این اثر هنری فاخر ناگزیر از تامل - و لو برای لحظه ای و دقیقه ای - درباره شخصیت این تندیس و رویدادهای تاریخی مرتبط با او خواهند بود. 

امید که اقدام نیک و پسندیده سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری تبریز در نصب تندیس یکی از آزادیخواهان بزرگ تاریخ معاصر ایران زمین، تداوم یابد و جمال تبریز و تبریزیان به کارهای دیگری از این دست در هفته ها و ماه های آتی منور شود. 

شیخ محمد خیابانی که بود؟ 

شیخ محمد خیابانی روحانی آزادی خواه و مبارز جنبش مشروطه و رهبر نهضت آزادیستان در سال ۱۲۵۹ هجری شمسی در شهر خامنه به دنیا آمد پس از پایان تحصیلات ابتدایی در زادگاهش به «پتروفسک»، از شهرهای قفقاز رفت و در تجارتخانه پدرش مشغول به کار شد.

پس از بازگشت به ایران به تحصیل علوم دینی در مدرسه طالبیه تبریز پرداخت و در کنار علوم دینی، ریاضیات، حکمت، طبیعیات و تاریخ ادبیات را فراگرفت و در اندک زمان به مدارک بالای علمی نائل شد.

شهید شیخ محمد خیابانی به دلیل سوابق مبارزاتی خود در مجلس دوم به نمایندگی مجلس انتخاب شد و در پی اولتیماتوم روسیه به دولت ایران به عنوان یکی از مخالفان سرسخت آن به مبارزه برخاست.

قیام او علیه قرارداد استعماری وثوق الدوله در تبریز، ۶ ماه به طول انجامید و در جریان آن برای انجام اصلاحات اساسی در زمینه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تلاش شد.

با انتصاب مخبرالدوله به سمت والی آذربایجان و آغاز سرکوب  قیام شیخ محمد خیابانی در روز ۲۲ شهریور سال ۱۲۹۹ شمسی برابر با ۲۹ ذی الحجه ۱۳۳۸ هجری قمری به شهادت رسید و پیکرش که به طور موقت در سید حمزه تبریز دفن شده بود، توسط خانواده اش به تهران منتقل و در صحن حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به خاک سپرده شد.