تاملی درباره ایران

واکاوی هویت، ملیت، ایرانیت و سیاست گذاری های زبانی

سید جواد میری

ناشر: نقد فرهنگ

چاپ اول 1397

169 صفحه

شابک: 7-59-8405-600-978

کتاب «تاملی درباره ی ایران واکاوی هویت، ملیت، ایرانیت و سیاست‌گذاری‌های زبانی» به نویسندگی سید جواد میری توسط انتشارات نقد فرهنگ منتشر شده است. این کتاب حاصل گردآوری و تدوین مجموعه از مصاحبه ها و گفتگوهایی پیرامون موضوع " ایران" و " ایرانیت" است که در محافل مختلف دانشگاهی و فرهنگی یا در مصاحبه با خبرنگاران ارائه شده است. این اطلاعات پس از گردآوری، دسته بندی و بازنویسی شده و اکنون به صورت کتابی مستقل در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. اگرچه تلاش بر این بوده است که از تکرار مکررات خودداری شود، اما از آنجایی که محور اصلی پژوهش تاملاتی پیرامون مسئله هویت، ملیت، ایرانیت و سیاست ذاری های زبانی بوده است، تکرار و تداعی برخی عبارات و مطالب به تناسب آن بحث و به منظور اثبات ایده مورد نظر بوده، حذف آن موجب دگرگونی سیاق بحث و چهارچوب نوشتار میشد.
هرگاه در حوزه جامعه شناسی از «ایران» سخن گفته میشود، نخست باید این پرسش را مطرح نماییم که آیا مفهوم «ایران» تاکنون به عنوان موضوع و مسئله ای جامعه شناختی، در فهم جامعه شناسانه اندیشه ورزان حوزه جامعه شناسی در نظر گرفته شده است؟ برخی معتقدند که مفهوم «ایران» از روزهای آغازین دوران ناصری به عنوان مسئله به حوزه فکری ایرانیان و در دل گفتمان نوین علوم اجتماعی وارد شده، ثمرات این مسئله سازی و «پروبلماتیزه کردن» ایران، نتایج درخشانی نظیر انقلاب مشروطه، مدرنیزاسیون پهلوی، تمدن سازی پهلوی دوم، انقلاب اسلامی و تکوین هلال شیعی در جهان معاصر بوده است. در مقابل، برخی دیگر معتقدند که علوم اجتماعی در ایران نتوانسته است مفهوم «ایران» را به مثابه یک مسئله پروبلماتیزه کند و این ناتوانی خود موجب شده است که مفهوم ایرانیت از مقام و سوبژه ایرانی در جامعه شناسی ایران مطرح نگردد. بررسی این مهم که کدام رویکرد صحیح و جامع تر است، مسئله پژوهشی جداگانهای است که در اینجا بدان پرداخته نخواهد شد. دغدغه اصلی اثر حاضر این مهم است که آیا مفاهیم قومیت، ملیت، هویت و فرهنگ در بستر اندیشه ایرانی، توانسته اند به عنوان «مفاهیمی جامعه شناختی» مطرح گردند یا آنکه هنوز با سیلی از مفاهیمی مواجه هستیم که در قالب تفکری اسطورهای به آنها پرداخته میشود؟
مفاهیم و پادگفتمان های «ملیت ایرانی» چون پان تورکیسم، پان فارسیسم، پان کوردیسم، پان بلوچیسم و بسیاری از «پان» های دیگر، محصول نوعی تفکر نژادمحورانه هستند که ریشه در باورها و ذهنیت های اسطوره وار دارند. به بیانی دیگر، در ذهن جمعی ایرانیان معاصر اینگونه القا شده است که یک «تخم و ترکه» اصیل در گذشته وجود داشته و این «نژاد» در گذشتهای افسانه ای، از هر «آمیختگی» به دور بوده است و راه رهایی از پلشتی ها، پالایش «نژادی» است که از ایران، ترک و تازی پدید آمده است. نمونههایی از این رویکرد در اواخر دوران قاجار و پهلوی اول، حرکتهای پالایشی در حوزه زبان و خط است که در دوران پهلوی دوم نیز ابعاد دیگری به آن افزوده شد. مجموعه چنین رویکردهای اسطوره نگرانه ای بر مفاهیم مدنی نوین نظیر«ملیت»،«قومیت» و«هویت» تاثیرگذار بود و آنها را از ابعاد جامعه شناختی ای که میتوانست ما را در فهم مفهوم «شهروندی» و حق و حقوق، در بستر دولت-ملت و در چهارچوب روابط بین الملل یاری کند، دور نمود. نتیجه آنکه، ایده «تخم و ترکه» ایرانی تا آنجا پیش رفت که فهم بسیاری از متفکران ایرانی از دین و مذهب را نیز تحت تاثیر قرار داد و برخی معتقد شدند که «تشیع»، یک خوانش ایانی از اسلام و مخلوق ایرنیان است که برای تفوق بر اعراب بادیه نشین مطرح شده است.
به نظر نگارنده، در ذهن اندیشمندان ایرانی که در حوزه هویت میاندیشند، زبان به «زبان فارسی» تقلیل یافته و این زبان با «زبان ملی» مساوق گردیده است؛ در حالی که مفهوم «ملی» چه در سیاق «پیشامشروطه» و چه در قالب «پسامشروطه» ای خود، ایده ای متکثر است و نادیده گرفتن این تکثر، می تواند مانعی برای «همبستگی ملی» در قرن حاضر باشد. 
مباحثی که در این کتاب می خوانید شامل: 
فصل اول: ایران در گذر تاریخ 
فصل دوم: هویت ایرانی 
فصل سوم: قومیت 
فصل چهارم: زبان، ادب و ادبیات فارسی
فصل پنجم: مسئله ایران