دیوان اشعار ترکی ملا علیجان قوسی تبریزی

مقدمه، تصحیح و پیوست ها: دکتر حسین محمدزاده صدیق

(براساس نسخه ی سیده حمیده رئیس زاده)

ناشر: انتشارات اختر

چاپ اول 1397

600 صفحه

شابک: 7-098-486-600-978

تذکره نگاران به قوسی لقب ملا داده اند، این خود نشانگر صبغه ی روحانیت این شاعر است. قوسی، شیعه ای است مخلص و بارها از ائتمه یاد کرده است.

از زندگی وی چیزی نمی دانیم، تاریخ تولد و وفاتش معلوم نیست، زمان و کیفیت تحصیل علم و دوران جوانی و پیری وی نیز مجهول است. این قدر هست که در روزگار خود محل مراجعه ی اهل علم، شعر و ادب بوده است.

آن چه از آثارش بر می آسد این است که وی در تبریز زاده شده و در کشاکش دولت های صفوی و عثمانی به کوچ اجباری به سوی اصفهان، مجبور شده است و در همان جا سکنی گزیده و زندگی کرده است.

یکی از اشتباهاتی که مرحوم تربیت در کتاب دانشمندان آذربایجان کرده است، تخلیط دو قوسی تبریزی با فاصله زمانی یک قرن است. در سده ی دهم هجری در روزگار شاه طهماسب صفوی شاعری به اسم قوسی در تبریز زندگی می کرد. سام میرزای صفوی در تذکره ی خود درباره وی می گوید:

«مولانا قوسی، تبریزی است و تخلصش از کسب او خبر می دهد. چون عامی است، گاهی در قافیه غلط می کند. این مطلع از اوست:

چنین کز بهر قتلم تیغ کین آن تند خو بسته،

سرم را زد و خواهی دید بر فتراک او بسته.»

در حالی که ملا علیجان قوسی تبریزی در قرن یازدهم هجری می زیسته است و استاد مسلم در فنون شعری بوده است. اشتباه تربیت را استاد مرحوم ما دکتر عبدالرسول خیامپور نیز تکرار کرده و در کتاب بسیار مهم فرهنگ سخنوران، مولانا قوسی و ملا علیجان قوسی را یک شخص حساب کرده است.

نخستین بار مرحوم سلمان ممتاز بود که برگزیده ای از دیوان قوسی تبریزی را چاپ کرد. بار دوم مرحوم حمید آراسلی دو نسخه ی خطی محفوظ را در موزه ی بریتانیا و کتابخانه ی دولتی گرجستان در تفلیس را رو در رو نهاد، بخش اعظمی از دیوان قوسی را انتشار داد.

آخرین چاپ دیوان قوسی را مدیون سرکار خانم سیده حمیده رئیس زاده (سحر) هستیم که نسخه های خطی موجود از دیوان را با هم مقابله کرده و در سال 1376 به چاپ رسانیده است.

به سبب ضرورت در دسترس قرار گرفتن دیوان قوسی تبریزی، این جانب عجالتا، متن آماده شده فوق الذکر را با معیارهای علمی نشر دواوین شعرای سلف، برای انتشار آماده ساختم ولی به تصحیح مجدد و کامل آن نیاز مبرم وجود دارد، و این جانب این کار را دینی برگردن خود می دانم و بی گمان اگر در عمر کوتاه خود مجال آن را نیز پیدا نکنم، آیندگان به ادای این دین خواهند پرداخت و دیوان این شاعر عارف سخندان از هر منظر مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت. این آرزو برآورده و این تمنا پذیرفته باد!

دکتر ح.م.صدیق