فرهنگ گسترده ترکی استانبولی به فارسی

مولفین: دکتر حسین محمدزاده صدیق - مهندس فرزاد سمائی

ناشر: ساوالان ایگیدلری

چاپ اول 1398

830 صفحه

شابک: 9-673939-622-978

نگاشتن فرهنگ لغت در ایران سابقه ای دراز دارد. مرحوم دکتر معین می گوید: "شواهدی در دست است که از اواسط قرن پنجم هجری تلاش هایی برای فرهنگ نویسی به زبان فارسی انجام گرفته."و من اضافه می کنم که اولین فرهنگ لغت ترکی در جغرافیای فرهنگی ایران در سال 466 هــ. به دست شیخ محمود کاشغری پایان یافت. دیوان لغات الترک، اثر وی یک لغت نامه ی گسترده است و ماهیت فرهنگ نامه و دانشنامه با تکیه بر تمام وجوه ادب پژوهشی از ریخت شناسی واژگان، تاریخ ادبیات، فولکلور، گونه شناسی ادبی، واژه پژوهی و ریشه شناسی، ادبیات تطبیقی، دستور زبان توصیفی و مقایسه ای، اسطوره شناسی، جغرافیا، تاریخ و جر آن نیز دارد.

در فاصله 600 سال پس از تالیف دیوان لغات الترک ده ها فرهنگ لغت ترکی دو زبانه و حتی سه زبانه تالیف گردید تا به ظهور میرزا مهدی خان استرآبادی و تالیف فرهنگ گسترده ی سنگلاخ پیوند خورد. کتاب سنگلاخ، شاهکار لغت نویسی جهان اسلام و فرهنگ نامه ی شعری سده های میانه است. میرزا مهدی خان استرآبادی این کتاب را براساس دوازده جلد اثر منظوم و نه جلد اثر منثور از آثار امیر علیشیر نوایی (متوفی 906 هــ.) در شکلی بسیار اعجاب آور نگاشته است.

ترکی استانبولی ادامه ی همین زبان ترکی در آسیای صغیر و میانه به شمار می رود که پس از تشکیل جمهوری ترکیه و الغا خلافت عثمانی رسمیت یافت و نزدیک یک قرن است که به واژه افزایی و پالایش آن از لغات غیر ترکی اهتمام به خرج داده می شود و امروزه به عنوان یکی از زبان های فعال و مطرح در جهان علم و فن و هنر شناخته می شود و در کشور ما ایران، میل و رغبت روز افزون به آموزش و یادگیری آن وجود دارد و ده ها کتاب فرهنگ، دستور زبان، راهنمای جهانگردان و جز آن به زبان فارسی در باب معرفی آن نوشته شده است.

فرهنگ حاضر بزرگترین و گسترده ترین فرهنگ لغت ترکی استانبولی به فارسی است که در آن با رویکرد تحلیلی و توصیفی به برابر یابی و گسترده نگاری لغات و اصطلاحات زبان امروزین ترکی استانبولی پرداخته ایم.

کار ما در تالیف این کتاب، هم ترجمه و هم شرح و توضیح با چالش های برابریابی و نیز اصطلاح شناسی و واژشناسی همراه بوده است. همه ی آنان که پیش از ما به تالیف فرهنگ ترکی استانبولی به فارسی دست زده اند با غمض عین می توان گفت که هر کدام به درجه ای قابل قبول متحمل زحمات قابل تقدیری شده اند اما در ارائه ی برابر نهاده ها، برابریابی و برگرداندن دقیق نشانه های اختصاری، برابریابی واژگان و اصطلاحات و جز آن اختلاف و ناهمگونی زیادی دارند و برخی از آن ها رونگاری از دیگری بوده و یا در گزینش برابر نهاده ی مطلوب برای لغات و اصطلاحات زحمت چندانی به خود نداده اند و گاهی به جای معادل یابی به تعدیل روی آورده اند که در اینجا ما قصد واکاوی این چالش ها و ماهیت آن ها را نداریم.

ح.م.صدیق

ف. سمائی