اقدامات روسیه در آسیای مرکزی

(گزارشگر ناشناخته)

شهرام فرحناکی

ناشر: نشر تاریخ ایران

چاپ اول 1391

100 صفحه

شابک: 4-85-6082-964-978

موضوع نسخه پیش روی ما فعالیت های نظامی و دیپلماتیکی روسیه تزاری در سرزمینی است با نام ماورالنهر که در جای خود این نسخه با عنوان "آسیای مرکزی" از آن یاد شده، اصطلاحی که بر ساخته تفکر روسی برای خطاب قرار دادن سرزمین های ساحل راست خزر و بیشتر نواحی جنوب روسیه می باشد. بخش قابل توجهی از داده های تاریخ سیاسی و اوضاع اجتماعی این سرزمین در قرون هیجده و نوزده میلادی، در لابلای کتاب هایی نهفته است که محصول تلاش دولتمردان و روشنفکران روزگار قاجاری است و امروزه تحت عنوان نسخ خطی در کتابخانه های ایران، ترکیه، روسیه، کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی نگهداری می شوند که اهتمام پژوهشگران را برای انتشار و تحقیق بیشتر میطلبد. نسخه مذکور ازاین دست نوشته هاست با محوریت سرزمین ماورالنهر و تمرکز نویسنده آن بر دوره زمانی سده نوزده و بالاخص سال های نیمه دوم قرن حاضراست. این سال ها مقارن است با نیم قرن پایانی امپراتوری تزاری. روسیه در طول نیم قرن پایانی حکومت تزارها، با بحرانها و مشکلات بسیاری روبرو بود.
نویسنده کتاب را با مقدمه ای مختصر به شیوه سنت تاریخ نگاری دوران اسلامی آغاز کرده و بلافاصله به مطالب اصلی ورود پیدا کرده است. نگارش کتاب در بیستم ربیع الاول 1303 ق / 27 دسامبر 1885 م به اتمام رسیده که مقارن سال های پایانی فرمانروایی ناصرالدین شاه در ایران است. این اثر رساله ایست موجز و مفید درباره اقدامات نظامی و دیپلماتیکی روسیه تزاری در آسیای مرکزی قرن نوزده که نویسنده زمینه ای تاریخی از این اقدامات را که مربوط به سال های قبل از سده نوزده می باشد، ارائه داده است. به رقابت های روسی – انگلیسی در آسیای مرکزی اشاراتی شده که به جهت بررسی مسئله "بازی بزرگ" در تقابل روس و انگلیس، حائز اهمیت است. شرحی از برپایی نظام روسی در آسیای مرکزی و اداره منطقه توسط روس ها آورده شده که به جهت اطلاع از نحوه اداره ترکستان توسط روسیه، دارای اهمیت می باشد. توضیحاتی که نویسنده ازاوضاع داخلی ایران در طول قرن نوزده داده از جمله محاصره هرات توسط محمدشاه قاجار و تقابل با دسیسه های بریتانیا، در گرفتن شورش شیخ عبیدالله کرد در مرزهای ایران با عثمانی و هم چنین مشاجرات ایران و روسیه بر سر نواحی ترکمن نشین، نشان از آگاهی و اشراف کامل وی به رویدادهای عصر قاجاریه دارد که خود معاصر این حوادث بوده و یا در درباری قاجاری به آرشیوها و منابع موثق دسترسی داشته است. چرا که گزارشات مذکور در نهایت صحت و دقت ارائه گردیده است.

شهرام فرحناکی