میر علی سید سلامت

چاپ دوم 1391

63 صفحه

ناشر: انتشارات موغام

شابک: 978-600-92878-3-3

 

آذربایجان خالق دیلی نین بیر بزه یی ده بایاتی اولموش. بایاتی شعر فورماسیندا آذربایجان خالق شیفاهی ادبیاتی نین، سینه به سینه گزن، دیللر ازبری  اولان، ژانرلاریندان بیری ساییلیر. بایاتی تورک دیلینده دانیشیقلا برابر، زامانلا آخیب گلن، بیر چایابنزه ییر کی یاتاقلاریندا گولله له نره ک اینجه لیکله سورمه له نیب و بارا اوتوروب.
حال حاضیرده، بایاتیلارین تاریخی، اجتماعی، اقتصادی دامغالارینین آزماچوخ تدقیقاتی آپاریلیب. یالنیز اساطیر باخیمیندان بو تدقیقات بیر کیمسه نین خطرینه خطور ائتمه ییب یا یازی یا آلینماییب. بایاتیلار هر شئی دن اول اساطیر کاتئگوریا لارینی اؤزچئوره لرینده داشی ییرلار.
اساطیر دونیا گؤروشو، حیاتلا برابر بیزیم اؤلکه لرده، یاشاییب و اوقدر گوجلو اولوب کی اوز چئوره سینده اونلارا اثر باغیشلاییب و باد صبا قانادیندا، یئر اوزونه یاییلیب دیر و ایندینین ایندی سینده ده، دونیانین بیر چوخ حیصه سی، بو اسطوره وی اولگو و آرک تایپ (Archtype) یئرینه، هئچ بیر مناسب اولگو یاراشدیرانماییب و همین بو الگولری اؤز گونده لیک لرینده یامسیلاییر. ایل بؤلگوسو، فصیل بؤلگوسو، هفته بؤلگوسو، یارانیش اساطیری، بیر چوخ مذهب بیچیم لری، بو مجموعه اساطیرلرله سیخ باغلی و اونلاردان آسیلی گؤرونور.
اسطوره حیاتی، تورک خالقلارینین ایچری سینده، هله غریب گؤرونمکده دیر. دئملی بو حیاتلا تانیش اولماق زامان طلب ائدیر. اسطوره گؤزلو گوایله، شیفاهی ادبیاتین قول – بوداغینا باخاندا بیر یئنی دونیا، فوق العاده اینجه لیکلر، دویولماز معنالار گوزه چارپیر. تاریخ، اقتصاد و تاریخی فورماسیون لاردا جوابی اولمایان بیر چوخ سئواللار جواب تاپیلیر.
اساطیر باخیمیندان بایاتی، چوخ اسکی زامانلاردان بری یاشاییبدیر. اساطیر وارلیقیندان بری بایاتی دا اولوب، یاشامیش دیر. بئله اولورسا، بایاتی، بودونیا گؤروشونون بیر حیصه سی نین سمبولو، آئینی مراسیم لرین اؤز اشتراکیله ایفاائده نی و بیر نوع اوبرازی (بیان) ساییلیر. بو معنانی بایاتی کلمه سی نین «ی» شکیل چی سینه گؤز اؤرتسک، بایات کلمه سی، چوخ اصطلاح لارا داخیل اولور. موسیقی فورمالاریندا مثلا: بایات تورک، بایات قاجار، بایات شیراز، بایات عجم، بایات کورد، بایات اصفهان، شعر فورماسی، مثلا یئددی هیجالی، دؤرد مصراع لی بیر فورما، موغام ایفالاریندا قره باغ شکسته سی، کسمه شکسته، آشیق لارین زنگین اجرالاریندا، بؤیوک دیره مالیک اولور.
بؤیوک ادیب لره بو کلمه باره سینده اطرافلی استقامت لرده موباحثه آپاریبلار. سلمان ممتازیازیر: « روایته گؤره بایات اوغوز خانین نوه سی دیر». «بایاتی یعنی بایات قبیله سی نین مخصوص شعر فورماسی.»
اسکی اوغوزنامه لره گؤره، اوغوز «گون، آی، اولدوز، گوی، یئر، دنیز» ی یاراداندیر، بئله اولورسا، زامان باخیمیندان، بایاتیلار لاپ ایلکین چاغلارا عاید اولور. «بایات» کلمه سی، ایندیده قالمیش و اسکی، کهنه معناسینا ایشله نیر. بو کلمه فلسفه دونیاسیندا، «قِدَم» کلمه سیله، «ایلکین یارانیش» معناسی داشیییر. بونون اوزوده الله لارا حصر اولان معنالاری آرایا گتیریر.بو معنا، بو باخیش، بیزی یکسر اساطیر دونیاسینا آپاریر.