حکیم ملا محمد فضولی

رند و زاهد

دکتر ح.م.صدیق

چاپ اول 1398

223 صفحه

ناشر: قالان یورد

شابک: 8-8-95444-622-978

در مجموعه ی حاضر، ترجمه ی ادبی رساله ی رند و زاهد اثر ملامحمد فضولی به همراه متن تصحیح انتقادی فارسی آن تقدیم می شود.
کاتب چلبی این کتاب را رند و زاهد می نامد. آن را گاهی رساله ی رند و زاهد و محاوره ی رند و زاهد نیز نامیده اند.
رند و زاهد نشانگر تسلط کم نظیر فضولی به تحلیل و تقریب دقایق فلسفی و کلامی و نیز، مهارت وی در سخن آرایی و زیبایی شناسی لفظی است.
اثر با تحمیدیه آغاز می شود. نخست، مقدمه ای در معرفی زاهد به عنوان پدر و رند به عنوان پسر می آورد، و سپس، به محاورات آنها می پردازد. شیوه ی محاوره چنین است که معمولا زاهد به سخن آغاز می کند و رند به او پاسخ می دهد و با دلایلی سخته به رد آرائ زاهد می پردازد، و سرانجام، او را مجاب می سازد و مدلل می دارد که بی جهت به مجادله پرداخته اند.
فضولی در آغاز رساله، دو بیت در تحمیدیه می آورد و پس از بسلمه و صلواتف به نقل داستان آغاز می کند و می گوید:
«در دیار عجم زاهدی بود که دست از تعلقات دنیا شسته و به عبادت روی آورده بود و حاصل عمر 60 ساله اش فرزندی بود رند نام که هنوز سرد و گرم روزگار را نچشیده بود.»
داستان رند و زاهد فضولی دو قهرمان اصلی دارد:
1.    زاهد
2. رند
زاهد در این داستان، اهل کلام و متشرع است. متکلمی است که از اقتدار و تقلید و اطاعت سخن می گوید، اما رند، دارای اندیشه های عرفانی و فلسفی است و دوست داد شرع را عاشقانه در زندگی جاری سازد و اهل اندیشه است.
این کتاب یک اثر منثور و منظوم عرفانی و ادبی است. اغلب محاورات و گفت و گوهای دو تیپ اصلی کتاب به نثر مسجع و سرشار از آرایه های ادبی است، و استنتاجات و استنباطات در هر پاره ای از گفت و گو به  شعر بیان شده است.
فضولی در کتاب، از سه گونه ی شعری مثنوی، قطعه و رباعی استفاده کرده است. در سراسر کتاب 4 مثنوی، 62 قطعه، 73 رباعی و تک بیت آمده است.