محمد امین رسول زاده

محمدامین رسول‌زاده با نام کامل محمدامین آخوند حاجی ملا علی‌اکبر اوغلی رسول‌زاده (به آذری: محمد امین آخوند حاجی ملا علی اکبر اوغلی رسولزاده؛ ۳۱ ژانویه ۱۸۸۴ – ۶ مارس ۱۹۵۵) یکی از بنیان‌گذاران فرقهٔ دموکرات ایران، سردبیر روزنامهٔ ایران نو و از اندیشه پردازان سوسیال دموکراسی در جنبش مشروطه ایران بود
رسول زاده در سال ۱۹۰۲، زمانی که تنها ۱۷ سال داشت، «سازمان جوانان مسلمان» را بنیان گذاشت که از جمله اهداف آن، چاپ و پخش بیانیه و تبلیغشان در بین کارگران کارخانه‌ها بود و در این راستا نشریه‌ای به نام «همت» انتشار داد که بعدها «تکامل» نام گرفت. او در سال ۱۹۰۵ در جریان مبارزات انقلابی خود با استالین آشنا شد. آن موقع هر دو بیست ساله بودند و رسول‌زاده به عنوان روزنامه‌نگار کار می‌کرد. او مقاله‌هایی را برای انواع روزنامه‌های مخالف می‌نوشت و با گروه مساوات آذربایجان همکاری داشت. استالین نیز در باکو بود و کارگران شرکت نفت را علیه سرمایه‌داری تزار روسیه، رهبری می‌کرد. زمانی که مقامات رسمی امپراتوری روسیه تلاش کردند که استالین را دستگیر و زندانی نمایند، رسول‌زاده او را در آپارتمان شخصی‌اش پنهان کرده و جانش را نجات داده بود. وی در ۱۹۰۶ در روزنامه «قلم» مقاله می‌نوشت و آنگاه به سردبیری موقّت روزنامه رسید. او در این سال نیز سردبیری «تکامل» را عهده‌دار گردید
مهاجرت به ایران
در ۱۹۰۷ و در پی سرکوب سیاسی در روسیه با ۸۰۰ قفقازی (ایرانی و غیرایرانی) به ایران آمد و در دوران استبداد صغیر به همراه تعدادی از اعضای حزب همت (که موسسش بود) و سایر مشروطه‌خواهان در عمل فتح تهران بود.

پس از فتح تهران (در ژوئیه ۱۹۰۹) و در دوره دوم مشروطه همراه کسانی چون سیدحسن تقی‌زاده و سلیمان میرزا اسکندری و سیدمحمدرضا مساوات، فرقهٔ دموکرات را بنیان نهاده و روزنامهٔ «ایران نو» (ارگان رسمی حزب) را انتشار دادند. او سردبیر این نشریه شد.

ایران نو از تأثیرگذارترین و پراهمیت‌ترین نشریات دوره مشروطه ایران محسوب می‌شود. این روزنامه، برای اولین بار روزنامه‌نگاری به سبک اروپایی را در ایران آغاز نمود و به دفاع از حقوق غیرمسلمانان و معرفی اندیشه‌های سوسیالیستی پرداخت. او به فعالیت در فرقه عامیون (دموکرات) نیز پرداخت.

سرانجام در سال ۱۹۱۱ و در کشاکش رقابت‌ها و جدال احزاب رقیب عامیون و اعتدالیون با فشار روسیه تزاری از ایران اخراج شد.
تأکید بر پیوندهای فرهنگی ایران و آذری‌های قفقاز و ماهیت ایرانی
برخلاف سیاست‌هایی که از دوره شوروی به ویژه در دوران باقراف تا به امروز در حوزه فرهنگی و زبانی منطقه پیگیری شد و باعث ایران‌زدایی می‌شد، رسول‌زاده نه تنها قائل به جدایی فرهنگی دو منطقه نبود بلکه بسیاری از جنبه‌های فرهنگی کشوری که آن را جمهوری آذربایجان نامید، مرهون ایران یا محصول تعامل می‌دانست و بر این عقیده استوار بود که فرهنگ و سنت ایرانی اساس آموزش و فرهنگ مسلمانان قفقاز را تشکیل می‌دهند. وی خطاب به همکاران ایرانی خود در روزنامه‌ها و جراید ایران می‌نویسد:

ادبیات ما، ادباء ما، شعراء ما و بالخاصه متاخرین از مکاتب قدیمه با فیض و برکت ایران پرورش یافته‌اند. فردوسی، سعدی، حافظ، خیام، ملای روم و سایر ایرانیان، سخن‌گو و سرآمد سخن عادتاً از طرف ما پیشوا و مقتدا محسوب گشته و در میان ما اصول و عادات ایران اساس تربیت اتخاذ شده و آشنایان ما به زبان فارسی و دستداران آن در میان ما کم نیستند و ما می‌توانیم به شعرای نامدار دوره اخیر ایران از قبیل نظامی، خاقانی و مهستی افتخار کنیم … آذربایجان قفقاز حدالامکان باید صبر کند قرضی را که از ایران گرفته، اعاده کند. موسیقی‌دان‌های ما اگر چه خصوصیت خود را محفوظ داشته‌اند، ولی اساس اعتبار آنها موسیقی ایران است که ما به توسط اپرا و اپرادان‌های خودمان تا حدی قرض خویش را به ایران اداء می‌نمائیم.