آثار عُزیز حاجی بگوف

کتاب "آثار عُزیز حاجی بگوف" (اپراها و نمایشنامه ها به زبان ترکی و فارسی) تالیف سجاد زینالی، توسط انتشارات آذر تورک به چاپ رسیده است.

در طول تاریخ ملت ها، همواره انسانهایی بوده اند که نه فقط به خاطر سربلندی خود، بلکه برای خدمت به مردم و سربلندی ملت خودشان زحمت کشیده و عمر خود را صرف نموده اند. این انسان ها با آشکار نمودن مفهوم فلسفه حیات، قدرت درک زیبایی زندگی را به همنوعان خود هدیه بخشیده اند. ملت آذربایجان هم در طول تاریخ کهن خود شاهد تعداد کثیری از اینگونه بزرگمردان وارسته بوده که در عرصه های مختلف به ویژه عرصه ی فرهنگ و هنر، به تولید شاهکارهای هنری پرداخته اند.

عُزیز حاجی بگوف با خلاقیت و نوآوریهای خود، عرصه فرهنگ و هنر موسیقی آذربایجان را چنان نورافشانی نمود که در حال حاضر هم ملت آذربایجان از آن بهره مند میگردد. این عالم بزرگ موسیقی، پسر عبدالحسین حاجی بگوف در 18 سپتامبر 1885 میلادی در روستای آقجا بدیع از توابع شهر شوشا چشم به جهان گشود و در شوشا، مهد و کانون موسیقی آذربایجان، شخصیت هنری خود را به عنوان معماری توانمند در عرصه های مدنیت، روزنامه نگاری، بانی اپرای ملی و ارکسترهای سمفونیک تکمیل نمود.

وی در دوران کودکی با تاثیرپذیری از نمایشهای موسیقی موغام و تصنیفهای خوانندگان معروف شوشا ضمن تکمیل اطلاعات جانبی و کاربردی خود، برای پویاتر نمودن فعالیتهای هنری خویش در مکتب روس – تاتار به ادامه تحصیل مشغول شد. بعد از فارغ التحصیلی در سال 1899 به گرجستان رفته و علاوه بر پشت سر گذاشتن موفقیت آمیز امتحانات خود توانست ضمن عضویت در سمینار معلمین در همان سمت به یادگیری نسبت به سازهای ویولون، ویولونسل، باریتون )سازهای بادی) اقدام نماید. وی با به رشته ی تحریر در آوردن آوازهای محلی و ملی در قالب نت و بین المللی نمودن آنها وظیفه ی مهم خود را به عنوان یک وطن دوست آذربایجانی به جای آورد.

روزنامه های (ملانصرالدین)، (ارشاد)، (ترقی)، (حقیقت)، (اقبال)، (یئنی اقبال)، (کاسپی)، (ترجمان) در شکل گیری شخصیت سیاسی – اجتماعی و نیز شکوفایی استعداد نویسندگی وی نقش بسزایی داشتند. به طوری که از اوایل سال 1905 در تحریر مطالب برخی روزنامه ها مشارکت داشته و در روزنامه های (ارشاد)، (ترقی)، (حقیقت) به صورت درخشان ظاهر گردید. چاپ تعدادی روزنامه و مدیریت (یئنی اقبال) را در اواخر فعالیت روزنامه نگاری میتوان در ردیف آثار ژورنالیستی وی شمرد.

در سال 1907 ضمن تهیه و تنظیم لغتنامه ی روسی – ترکی، ترکی – روسی در زمینه معارف نیز اقدامات موثری را با موفقیت به انجام رسانید. عُزیز در همان سال با تاثیرپذیری از نمایشهای دوران کودکی خویش با نام (مجنون لئیلی نین مزاری اوستده) اثر عبدالرحیم حاق وئردی اف) با کار بر روی قسمتی از اشعار شاعر بزرگ آذربایجانی، شیخ محمد فضولی اپرای (لیلی و مجنون) را تنظیم کرد و جان تازهای به اشعار این شاعر بزرگ نثار نمود.

بدینگونه اولین قدمهای اساسی خود را در حوزه ی آهنگسازی برداشت و در سال 1908 اولین اثر تاریخی اش را در قالب اپرای ملی در سالن تئاتر تقی اوف ارائه داد. بکارگیری دقیق و بجای صنعت موغام موجب شهرت فراگیر این اپرا شده است. بدینگونه عُزیز نه تنها به عنوان بنیانگذار ملی اپرای دنیای شرق شناخته شده، بلکه پایه و اساس اپرا در دنیای شرق و جهان اسلام را نیز بنیانگذاری کرده است.

وی در سال های 1909-1915 با خلق آثاری چون (شیخ صنعان)،
(رستم و سهراب)، (شاه عباس و خورشید بانو)، (اصلی و کرم)، (هارون و لیلا) آداب و رسوم ملت خویش را به نمایش گذاشته و موجب حفظ آنها تا اعصار کنونی شده است. این هنرمند بزرگ برای تشکیل فعالیتهای هنری و موسیقیایی خود عضو کنسرواتوار پیترزبورگ شد و یکی از آثار طنز موزیکال مشهور خود با نام (آرشین مال آلان) را در آنجا تهیه و تنظیم کرد. این اثر به زبانهای انگلیس، آلمان، چین، عرب، فارس، گرجی و ... ترجمه و در تمامی دنیا شناخته شده است. 150 مورد اجرا در صحنه تئاتر باکو آن هم در طول یک سال مؤید موفقیت این اثر در جلب تعداد زیادی تماشاگر میباشد. لازم به ذکر است که اثرهای ماندگاری همچون (ار و آرواد)، (او اولماسین بو اولسون یا مشهدی عباد) قبل از ساخت اثر طنز موزیکال (آرشین مال آلان)، وی را به عنوان اولین بانی آثار طنز موزیکال قرار داده است.

عُزیز در زمانهای محاربه ی وطن آثار (چاغیریش)، (یاخشی یول)، (آنانین اوغلونا نصیحتی)، (شفقت باجیسی)، (دویوشچولر مارشی) را خلق نموده و سپس اثر حماسی (جنگی) را برای ارکستر آلات موسیقی ملی آهنگسازی کرد. در اواخر دوران زندگی خویش، با کار بر روی اشعار نظامی در افزایش تعداد اثرات ارزشمند خود گام برداشت. از آن دسته آثار خارق العاده ی وی میتوان به (سنسیز) و (سئوگیلی جانان) اشاره نمود. میزان تاسف و تالم ناشی از نیمه تمام ماندن آثار این هنرمند فرزانه بر ملت آذربایجان، در قالب کلمات وصف شدنی نیست.

عُزیز حاجی بگوف با استعدادبه ارث برده از پدر خود در زمینه ی فولکلور نیز اطلاعات شایان و قابل توجهی داشت. یکی از اثرهای زیبای اثر فولکلوریک به نام اپرای (کوراوغلو) در سال 1937 توسط وی تهیه و تنظیم گردید. این اپرای بسیار زیبا که یک شاهکار هنری محسوب می شود، نشانه بارز علاقه وافر وی به آذربایجان و سرزمین مادری است. عُزیز در این شاهکار خود به خوبی توانسته غرور ملی و عشق به وطن را به نمایش بگذارد و استعداد والای خودش را در زمینه موسیقی آذربایجانی نشان بدهد. از آنجایی که اپرای کوراوغلو، زاییده ی تفکر حماسی و روحیه جوانمردی می باشد، به روشنی می توان روحیه تسلیم ناپذیری میان خلق ها، ظلم ستیزی ملت های تحت ظلم و تاریخ غنی ملت آذربایجان در مبارزه با ظلم و ستم را در اثر دید. وجود موسیقی اصیل و ملی عاشیق در این اپرا باعث هر چه غنی تر شدن  این اپرا شده است. قطعات "اورتور" و جنگی کوراوغلو" از این اپرا، جزو شاهکارهای ماندگار و بسیار زیبای موسیقی آذربایجانی است.

عُزیز حاجی بگوف در تمام آثاری که خلق کرده (اعم از اپرا، نمایش نامه، مقالات سیاسی، داستان های کوتاه و قطعات موسیقی) نام اذربایجان را همچون خورشیدی تابان در آسمان مدنیت، هنر و فرهنگ بشریت تابانده است. ستاره ی وجود این موسیقیدان نابغه و آهنگساز برجسته در روز 23 نوامبر سال 1948 در شهر باکو برای همیشه خاموش شد و گنجینه گرانبهایی از موسیقی بی بدیل و بی نظیر آذربایجانی را برای نسل های آینده به یادگار گذاشت.

در این کتاب متن کامل اپراهای لیلی و مجنون، شاه عباس و خورشید بانو، اصلی و کرم، هارون و لیلا، رستم و سهراب، کوراوغلو و نمایشنامه های ار و آرواد، او اولماسین، بو اولسون(مشهدی عیباد) و آرشین مال آلان، به زبان های اصلی(ترکی) و فارسی منتشر شده است.