کتاب حاضر بررسی اجمالی از اوضاع آذربایجان در بین سال های (1298 ش تا 1326 ش) می باشد. و سعی گردیده که حوادث رخ داد ایران در این مقطع زمانی که به عوعی به آذربایجان نیز مرتبط می باشد، مورد بررسی قرار گیرد.

بدیهی است که در این نوشتار فقط جستارهایی از تاریخ آذربایجان مدنظر بوده و تنها نگاهی به حوادث مهم این دیار خواهیم افکند و بررسی تمام رخدادهای این مقطع تاریخی از حوصله این کتاب خارج است.

کتاب حاضر به هفت قسمت تقسیم می شود: یک مقدمه و شش فصل. در مقدمه این کتاب، بحث کلی در مورد آذربایجان در سیر روزگاران، از سال های دور تا روی کار آمدن پهلوی آمده و عقاید علمای علم تاریخ در خصوص محدوده و وجه تسمیه آذربایجان و علت اهمیت یافتن آن در مقطع تاریخ معاصر ایران، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

در فصل اول، به بررسی اوضاع آذربایجان در سال های قبل از کودتای سوم اسفند «1299 ش» پرداخته شده و قیام شیخ محمد خیابانی به عنوان شاخصی برای شناخت بهتر اوضاع سیاسی آذربایجان مقارن کودتای رضاخانی، مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.

مقدمات کودتای سوم اسفند و نقش نیروهای خارجی در این امر و بررسی شخصیت سیدضیاالدین و همچنین موضع گیری آذربایجان در قبال این کودتا از مطالب مهم فصل دوم می باشد. در این فصل قیام ها و شورش هایی رخ داد در سال های نخستین کودتا در آذربایجان مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. از جمله می توان به شورش لاهوتی در تبریز و اسماعیل آقا در سلماس اشاره کرد. همچنین با توجه به نقش مهم امیر ارشد در این جریانات، زندگی وی هم به صورت اجمال مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم، به وضعیت آذربایجان، مقارن وزارت جنگ و صدارات اعظمی رضا خان پرداخته شده و سیاست های اعمال شده توسط رضا خان در این منطقه مورد نقد قرار گرفته است. همچنین موضع گیری قاطع نماینده تبریز در مجلس بر علیه رضاخان که منجر به استعفای وی شد از مطالب مهم این فصل محسوب می شود.

قسمت کتاب شناسی و منابع و ماخذ مورد استفاده نیز در پی فصل ششم آمده است. 

موضع گیری آذربایجان در قبال نغمه جمهوریت خواهی رضاخانی و تغییر سلطنت از مطالب عمده فصل چهارم می باشد. همچنین در این فصل وضعیت آذربایجان مقارن سلطنت رضاشاه و چگونگی مسافرت وی به ترکیه و پی آمد آن موردتوجه و تحلیل واق شده است.

در فصل پنجم این کتاب به چگونگی وقوع جنگ جهانی دوم و کشیده شدن آن به ایران و آذربایجان و عملکرد روس ها در آن دوران در آذربایجان پرداخته شده است. تشکیل فرقه دموکرات و انگیزه روس ها از این کار و نقش امتیاز نفت شمال در بازی های سیاسی روس ها در ایران از مطالب مهم این فصل می باشد.

و بالاخره در فصل ششم، عملکرد فرقه دموکرات در آذربایجان و اقدامات دولت مرکزی ایران برای حل این مساله و بازی ماهرانه قوام برای حل این بحران مورد بررسی قرار گرفته و از تلاش های بین المللی برای مجبور ساختن روس ها جهت تخلیه آذربایجان سخن رفته است.

سقوط دولت خودخوانده پیشه وری و پی آمد آن از مسائل مهم و قابل ذکر فصل آخرین این کتاب می باشد.