"قیران" سؤزو، تورکجه دئییل!
قاجار دؤورونده قیران سؤزو، البته باشدا تومان/تومن سؤزو اولماق‌لا، پولوموزون واحیدی ساییلیردی. بونا گؤره بیر سیرا یولداش‌لار بو سؤزو تورک کؤکنلی بیر سؤز کیمی دَیرلندیرمیشلر! حتی بو سؤزون "قیردیرماق" کؤکوندن اورتایا چیخماسینی وورغولایان‌لار دا وار! آنجاق، ائتیمولوژی (سؤزجوک‌لرین کؤکونو تانیماق) تاریخی بیلگی‌لره دایانماسا یانلیش سونوج‌لارا وارا بیلر.
قیران سؤزونون پول واحیدی کیمی ایشلک قازانماسی فتحعلی شاه چاغینا قاییدیر. فتحعلی شاه، شاهلیغینین اوتوزونجو ایلینه چاتدیغینا گؤره ضرب اولونموش سکه‌لرین اوزه‌رینه "صاحب‌قران" سؤزونون یازیلماسینا بویوروق وئرمیشدی. یاواش-یاواش مین دینارجا دَیری اولان بو سکه‌لر جماعتین دیلینده، صاحب‌قرانی سکه‌لر کیمی تانینماغا باشلادی. گئتدیکجه، گونده‌لیک دانیشیق‌لاردا "صاحب" کلمه‌سی قیراغا قویولاراق، بو سکه‌لرین آدی "قیران" قالدی. اوندان قاباق، اون مین دینارا بیر تومن دئییلیردی. بئله‌لیک‌له، هر قیران مین دینار ساییلدیغینا گؤره، بیر تومنین اوندان بیری ده ساییلدی.
یئری گلمیشکن، صاحب‌قران سؤزونه ده آیدینلیق گتیرمک یاخشی اولار. صاحب‌قران سؤزو "ذوالقرنین" سؤزوندن آلینمیش‌دیر. بیر سیرا اوزمان‌لار قرآن‌دا گلمیش بو سؤزو "ایکی بوینوز صاحبی"، باشقا اوزمان‌لار ایسه اونو "ایکی عؤمور صاحبی" حتی "ایکی قرن صاحبی" کیمی یوزوملامیشلار. "قرن" سؤزو بو گون‌لرده "یوز ایل" آنلامیندا ایشلنسه ده، قاباقجالار "اوتوز ایل" آنلامیندا دا ایشلنمیش‌دیر. بونا گؤره، شاهلیق‌لاری اوتوز ایلدن آرتیق سورن شاه‌لار اؤزلرینی صاحب‌قران=ایکی قرنین صاحبی=ایکی اوتوز ایل‌لییین صاحبی=ذوالقرنین آدلاندیرمیشلار. قاجار شاه‌لارینین آراسیندا فتحعلی‌شاه ایله ناصرالدین‌شاه اوتوز ایلدن آرتیق شاهلیق ائتدیک‌لرینه گؤره اؤزلرینی صاحب‌قران آدلاندیرمیشلار.
ی س:
1- تأسفله بیر سیرا یولداش‌لار، ائتیمولوژی‌یه بیر بیلیم کیمی باخماق یئرینه، اونو بیر تفنن ساییرلار. بونلارین بیری، قیران سؤزونون قیردیرماق سؤزوندن قایناقلانماسینی دیله گتیرمیش، بو سؤزو پول قیرماق/پول قیردیرماق سؤزوندن آلینمیش اولدوغونو سؤیله‌میش! دئمک، تومن اون پارچایا قیریلمیش، هر پارچاسی ایسه بیر قیران ساییلمیش!
2- تومن/تومان بیر تورک سوزو اولاراق، اون مین آنلامیندا ایشله‌ییرمیش. قوشون ایچینده اون مین ساواشچی‌یا بیر تومان، اونلارین باشچیسینا ایسه "امیر تومان" دئییلیرمیش.
3- دینار یاخود دیناریوس، دوغو روم امپراتورلوغوندا قدیم پول واحیدی ساییلیرمیش. موسلمان‌لار روم-و اله کئچیرتدیکدن سونرا دینار سؤزونو پول واحیدی کیمی ایشلتمه‌یه باشلادیلار.
4- "شاهی" یاخود "شاهلیق" آنلامی داشییان "ریال" سؤزو اسپانیولجادیر.
محمد رحمانی فر
