سهند سرافراز زندگی سازم

سهند سرافراز زندگی سازم

م.ع.فرزانه

سیمای حقیقی هر قومی بیش از هر چیز، در تمدن و فرهنگ و هنر و آداب و رسوم آن قوم مشخص می شود. میراث مدنی هر دیار در حکم دریچه ایست که بسوی روحیات و خلق و خوی و آداب و رسوم گذشته ساکنین آن دیار باز می شود.
سرزمین آذربایجان که از روزگارانی بس قدیم، نامی پرافتخار بر جبین تاریخ می درخشد از دورانهائی که تاریخ به یاد دارد، مسکن مردانی سلحشور و سرافراز بوده است که قدرت جسمی را با غنای معنوی یکجا در خود جمع داشته اند.
مردمی که در طول قرون و اعصار بر پهنه چراگاههای سرسبز و بر دامن کوههای آسمانهای این سرزمین ماوا جسته اند، در ردیف آثار مدنی و هنری گرانبهائی که بر میراث تمدن بشری افزوده اند، گنجینه فولکلوریک غنی و سرشاری نیز از خود به یادگار نهاده اند.
در میان گنجینه فولکلوریک وسیع و رنگارنگ آذربایجان، داستانهای فولکلوریک با احاطه و وسعت شمول خود جایگاه ارجمندی را به خود اختصاص داده است.
این داستانها که به دلیل پیوند عمیق آنها با زندگی و آمال و آرزوهای مردم، اطلاق نام داستانهای خلق بر آنها بسیار سزاوار و درخور خواهد بود، به مثابه آئینه تمام نمای آمال و سجایا و خصایل مردمی پاک سرشت، در گذشته های دور و نزدیک است.
این داستانها با اینکه از نظر محتوا و اسلوب متنوع هستند، از نظر عمومی واجد جنبه های مشترک و همانند هستند. این جنبه های مشترک و همانند که مانند رشته ای تابناک مضمون اساسی آنها را در بر می گیرد، کوشش و تکاپوی بلا انقطاعی است که قهرمانان و بازیگران این داستانها در راه تحقق آرمانهای انسانی و در طریق پیروزی روشنائی بر تاریکی، محبت بر نفرت، آزادی بر اسارت و نیکی بر بدی از خود ابراز می دارند.
داستانهای فولکلوریک آذربایجان که از قسمتهای تلفیق پذیرفته نظم و نثر تشکیل می شود،ارتباط انفکاک ناپذیری با موسیقی خلق و با نام و ابداع نغمه پردازان و داستانسرایانی دارد که در ادبیات فولکلوریک با عنوان « اوزان – عاشیق یا آشیق» شهرت یافته اند.
عاشیق ها در تدارک و ابداع و نگاهداری داستانها و همچنین در تذهیب و رنگ آمیزی و انتقال آنها از نسلی به نسل دیگر نقش بس موثری داشته اند.
ارتباط هنر ابداع عاشیق ها با داستانهای خلق آذربایجان تا بدان پایه بوده است که در قسمت عمده ی این داستانها و بخصوص در داستانهای عاشقانه رمانتیک مانند «عاشیق امراه» «عاشیق قوربانی» قهرمان داستان شخصا نوازنده و نغمه پرداز است و در یک رشته دیگر از داستانهای تاریخی و قهرمانی از نوع داستانهای «دده قورقود» و «کوراوغلو» طالع قهرمانان و مضمون عمومی داستان با حرفه عاشیق ها و ساز و کلام آنها ارتباط و پیوند ناگسستنی پیدا می کند.
داستانهای «دده قورقود» از قدیمی ترین و عالیترین نمونه های داستانهای فولکلوریک مردم آذربایجان است. این داستانها از نظر ارزش بدیعی – هنری، زیبائی و انسجام کلام، جلوه و شکوه صحنه ها، بی آلایشی و دست نخوردگی سجایا و سنن مندرج در آنها با معروفترین داستانهای حماسی جهان قابل سنجش است.
در این داستانها صحنه ها و چشم اندازهای زیبا و پرشکوهی از زندگی و مبارزه و شادیها و رنجها و خصائل و اداب و رسوم مردمی که در دوران معینی از تاریخ در این خطه پا به عرصه وجود می نهند، با سبک بدیع و روح انگیز ترنم می شود.
قهرمانانی که سرگذشت و ماجرای آنان در این داستانها توصیف می شود، گردان دلیر و گردنفرازی هستند که در راه وصول به آنچه که برایآنها عزیز و مقدس است، از هیچ خطری نمی هراسند و اسبان تیزپای خود را تا سر منزل مقصود پیش میتازند. اینان مردانگی، صداقت، گذشت و پاک اندیشی را از هر چیزی برتر می شمارند و آنکه را که بی نصیب از این مواهب باشد، خوار و مطرود می شمارند.
داستانهای دده قورقود که وجود آن تا یک قرن و نیم پیش بر جهان دانش نامکشوف بوده از یک مقدمه و دوازده داستان «بوی» تشکیل می شود. در مقدمه طرحی از سیمای دده قورقود به همراه نمونه هائی از سخنان حکمت آمیز منسوب به او آورده می شود.
در هر یک از داستانهای دوازده گانه، ماجراها و مردانه گی های قهرمانی توصیف می شود و داستان نام همان قهرمان را بخود می گیرد. داستانهای دده قورقود مانند دیگر داستانهای فولکلوریک آذربایجان از قسمت های متوالی نظم و نثر ترکیب می یابد.
زبان و اسلوب نثر داستانها فوق العاده بدیع و موزون و روان است. جملات کوتاه و مسجع، تعبیرات و تشبیهات دور از هر نوع تکلف و تصنع و در یک کلمه نحوه ی بیان، شیرین و جاذب است. از جنبه های مشخص نثر دده قورقود تکرار کلام هائی است که معمولا در نقل و قول و بازگو کردن حوادث و حالات پیش می آید. این شیوه تکرار نه تنها از سلاست داستانها نمی کاهد بلکه بر جذابیت آن بیش از پیش می افزاید.
نظم داستانهای دده قورقود دارای ریتم و آهنگ ویژه ایست. در این نظم، وزن و قافیه با مقیاس های امروزی رعایت نشده است. برخی از مصراعها کوتاه و برخی دیگر بلند می باشد بنظر می رسد که این امر به هنگام ایفای اشعار بوسیله ساز ترمیم می شده است.
داستانهای فولکلوریک آذربایجان با جنبه های بدیعی زیبا و مضامین عالی و انسانی خود از دیرباز نظر نویسندگان و هنرمندان بسیاری را بخود معطوف داشته و آثار پرارزش و جاویدانی بر پایه و مایه آنها بوجود آمده است.
منظومه های حماسی جذاب و شورانگیزی که در دفتر شعر موجود فراهم آمده یکی از آن جمله آثار زیبا و ارزنده ایست که از داستانهای فولکلوریک آذربایجان ملهم گشته است.
موفقیت سراینده ی با ذوق و چیره دست این منظومه های سمفونیک در آنست که، در ابداع خود شیوه و ابتکار تازه ای بکار برده و گرده سه داستان از داستانهای اصیل فولکلوریک آذربایجان را مبنا و ملاک کار هنری خود قرار داده است.
سه داستانی که در سرودن این حماسه های زیبا الگو و مدل شاعر قرار گرفته از مجموعه داستانهای معروف «دده قورقود» برداشت شده اسست.
اینک بعد از این مجمل بهتر آن خواهد بود که درباره منظومه های شاعر، با زبان خود شاعر صحبت به میان آید.
که به قول خود سهند :
.... گرکدیر زخمه لر، اللر سؤیله سین ...