ناغیللار بوقچاسی

کتاب "ناغیللار بوقچاسی" (داستان های ترکی خراسانی) نوشته ی اسماعیل سالاریان توسط انتشارات بخشایش منتشر شده است.
خراسان در ایران به دلایل گوناگون، سرزمین قصه های در سینه خفته است که توسط پیر زنان و پیر مردان سینه به سینه نقل شده و به ما رسیده است. قصه هایی که طی دوران متمادی توانسته با نغزهای دلنشین و شیوه ادبی خود چهره ی زندگی، مادی و معنوی ترکان ساکن در این دیار را به تصویر کشیده و تاریخ شفاهی و روزنه اندیشه اجتماعی ساکنان آن را نمایان بسازد.
این بخش از فرهنگ شفاهی که طی قرون متمادی نانوشته بوده و به رشته تحریر نیامده است و هم چون کتابی مستور در سینه پیران و سالخوردگان آبا و اجدادی حفظ شده و طی سالیان دراز به فرزندان و آیندگان این مرز و بوم انتقال یافته است، در این رهگذر چون مرزها را در نوردیده از نسلی به نسل دیگر و از سینه ای به سینه دیگر راه پیدا کرده و هویت تازه ای به خود گرفته است.
راویان این قصه ها و داستان ها، توده های مردمی، خصوصا پیر زنان و پیر مردان هستند که با همان زندگی ساده و بی پیرایه ی خود ادبیاتی را آفریده اند که بن مایه ی آثار شناخته شده تاریخ و ادبیات شفاهی این مرز و بوم بوده است.
از آنجا که این پیر زنان و پیرمردان سواد نوشتن نداشتند تا داستان های خود را بنویسند و اگر هم می نوشتند، چون تنها خطی که مهارت استفاده از آن را آموخته بودند، زبان دری بود به آن زبان می نوشتند و در نهایت آیندگان تصور می کردند این خانم یا آقای گوینده یا نویسنده ی داستان، دری زبان بوده و داستان مذکور از میراث اصیل دری زبان ها بوده است، یا اینکه حالت بدتری اتفاق می افتاده و اشخاصی به اصطلاح با سوادی پیدا می شده و این مردمان را به حرف واداشته فولکلور و فرهنگ شفاهی آنها را بحساب قوم دیگری مصادره می کردند. به همین سبب بر آن شدیم، بخش کوچکی از افسانه ها و داستان های عامیانه ترکان خراسان که بخش جداناپذیر ادبیات شفاهی نیاکان ماست و سینه به سینه، همچو گوهری ارزشمند طی طریق کرده و در قرون متمادی به دست ما رسیده است را در کتابی تحت عنوان "ناغیللار بوقچاسی" یعنی " داستان های ترکی خراسان" گردآوری کرده به طالبان علم تحقیق عرضه کرده باشیم.
لازم به یادآوری است نام کتاب فوق که ابتدا (خراسان چؤچورکلری) بود که بعدا با صلاح دید دوستان بدین نام (ناغیللار بوقچاسی) تغییر داده شد؛چؤر در زبان ترکی؛ بمعنای یکجا و یک قلم است و چؤرچؤک یا چؤرچک به معنای شیرین و در ترکی قدیم به کودک نیز چؤرچؤک می گفتند و در ترکی معاصر خراسان، به نقل حکایت داستان، نقالی و افسانه گویی چؤرچؤک و یا چؤرچک گویند.
در لهجه غربی ترکی خراسان بخصوص در منطقه بجنورد – گریوان به داستان چئرچه ی گویند، به نظر می رسد که شکل تغییر یافته به لهجه محل کلمه "چؤرچؤک" باشد و تا آنجایی که ما اطلاع داریم این کلمه امروز نیز در بین ترکان کلات نادری و آلتای نیز رواج دارد. و "چؤرچؤمی" به معنای رجال نقل کننده "چؤرچک" همانند بخشی است که ما امروز بکار می بریم.
قصه ها و افسانه های ترکی که در میان مردم این سرزمین با عنوان چؤرچؤک یا "چئرچه ی" شهرت و رواج دارد، یکی از گسترده ترین و پرمایه ترین شاخه های ادبیات فولکلوریک این مرز و بوم می باشد.
در میان ترکان ساوه (استان مرکزی) به داستان "سؤلچک" می گویند که مخفف "سؤیله جک" معادل "نقل" یا "ناغیل" در آذربایجان است، به نظر می رسد چؤرچک نیز همان سؤلچک است. تغییر صدای ل به ر بسیار اتفاق می افتد، (س یا ز) نیز بعضا به چ تبدیل می شوند، مانند سؤز که فرم قدیم آن سؤچ بوده یا در زبان عربی به بلوچ، بلوص می گویند و ... صلیب و چلیپا نیز یک کلمه اند که در آن صدای "س" به "چ" تغییر کرده است.

تقسیم بندی داستان های ترکی:
بطور کلی می توان داستان های عامه ترکی خراسانی را به سه قسمت تفکیک کرد که در این کتاب در قالب هشتاد داستان به شرح زیر حاضر و تقدیم دوستداران فرهنگ عامه شده است:
-    داستان های حماسی مخلوطی با عشق های پهلوانی و دلاوری ها و مبارزه با پادشاها و خوانین و فئودال هاست. از این گونه داستان ها، داستان کوراوغلو، ججوخان، محمد تقی خان پسیان و داستان های ده ده قورقود را می توان نام برد. اینان مردانی بودند که به تاریخ خراسان، آذربایجان، ایران و توران آبرو دادند. چون ملتی که قهرمانان دیروز خود را فراموش بکند، حرفی برای گفتن به نسل آتی خود نداشته و محکوم به فناست! لذا، بخش هایی از این داستان ها را در این کتاب گرد آورده ایم.
-    داستان های صرفا عاشقانه، داستان های بسیار مشهور از جمله داستان عاشق غریب و شاه صنم، داستان طاهر و زهره، داستان اصلی و کرم، از آن جمله اند. در این کتاب، مختصری به این داستان ها نیز اشاره شده است.
-    داستان ها و افسانه هایی که برای بچه ها، نوه ها و نتیجه ها در شب های زمستان برای سرگرمی و فرورفتن به خواب شیرین و شکر، گفته می شود. هر ترک خراسانی، دست کم چندین داستان از این قصه ها را در حافظه خود دارد. در این کتاب به این گونه داستان بیشتر تاکید شده است. در تمامی این داستان ها علاوه بر موارد آموزشی، می توان بهترین و اصیل ترین زبان نثر ترکی خراسانی را پیدا نمود.