مین بیر ماهنی
کتاب «مین بیر ماهنی» (آذربایجان ماهنی لاری) به کوشش نسیم کهن سال جمع آوری شده و توسط انتشارات دنیای نو منتشر شده است.
مین بیر گئجه ناغیل لاری نین یارانیشی حقده ماراقلی بیر افسانه واردیر: خاقان اوغلو هر قیزلا ائولندیکده، گَردَک گئجه سی سونراسی او قیزی اؤلدورور. شهرزاد ایسه ناغیل و سؤز ایله اؤلومون قارشیسینا چیخیر و نهایت مین بیر گئجه، مین بیر ناغیل سؤیله ر کن اؤلومه غلبه ائدیر. اصلینده اؤلومون قایناغی دا شاهزاده نین یانلیش دوشونجه اری دیر. او ناغیل لاردا اولان گؤزللیک و شعور اؤلومو دئییل، اؤلومه سبب اولان جهلین کؤکلرینی قورودور. اونلار قورودوقدا اؤلوم ده یوخا چیخیر.
«مین بیر» عددی ایندی بیر موتیف اولاراق شرق و غرب ادبیاتیندا اؤزونه یئر آچیب دیر. بیزده ده نئچه ماهنی مجموعه سی یو آدلا حاضیرلانیب و یاییملانیب دیر. او جمله دن بو مجموعه نین ده آدینی سایین شاعریمیز نسیم کهنسال مین بیر ماهنی آدلاندیریبدیر. بو عدد دئدی ییم کیمی سؤزلرده گیزله نن شعور و حیات یارادان استاتیکا ایله ایلگی سیز دئییل.
بیر ده خلق ماهنی لاری و ناغیل لارینین غریبه بیر اؤزللیک لری واردیر: توپلوم دا گوج و مشروعیت قایناقلاری نه اولور اولسون، کیم اولور اولسون، ماهنی لار اؤز یوللارینی گئده جک لر. اونلار هئچ بیر سیاسی گوج، اتوریته و ایدئولوژی یا بویون آیمه دن بوز آلتیندا آخان چای سویو کیمی یوللارینی چاشمادان داوام ائدیرلر. خلقه منسوب هر بیر ادبی ژانردا بو اؤزللیگی گؤرمک چتین دئییل.
آپاردی سئل لر سارانی ماهنی سی قافقاز قوزئی لریندن قاشقای اوللرینه کیمی گور سس سالان بیر ماهنی اولاراق، اؤز زمانیندا بوتون اورتادوغودا مشروعیت و اوتوریته سی اولان فئودالیزمین قارشیسینا چیخیر و سئوگی نامینه سئوگی دن و بیر قادین ین سئچیمیندن مدافعه ائدیر. گرچکدن هئچ بیر سیاسی تریبون بو ماهنی قدر سارایین کیملیگیندن دفاع ائده بیلمزدی.
ماهنی لار بو گون دیللر ازبری اولسالاردا، اونلارین ساحه لری بوتون تاریخی دولدورور. اونلارین بیر اوجو، ساری گلین ماهنی سی کیمی یارانیش افسان سینه قدر اوزانیر؛ بیر اوجلاری ایسه ائله ایندی یاشادیغیمیز کوچه لرده عایددیر. یارینی گؤزله یرکن سماوره اود سالان عاشقه، یوخسا سرباز آداخلی سینی دوشونن بیر قیزا. اونوتمایاق کی سماور و سربازچیلیق سون یوز ایله عاید اولان بیر قونولاردیر.
البته کی بوتون خلق ماهنی لارینی ارسطونون نیکوماخوس و یوسف خاص حاجیبین قوتادغو بیلیک کتابیندا گتیردیکلری اخلاق دایره لرینه یئرلشدیره بیلمه ریک. بو ماهنی لار عین حالدا توپلومون یئرسیز و یئترسیز حاللارینی دا گؤز اؤنونه سر گیله ییر و تام اولاراق توپلومدان بیر سانسورسوز تصویر سونا بیلیر.
و بیر ده سون زمانلار مختلف قوروملار و سلیقه لر ماهنی لارا بیله تکلیف معین ائدیب، اونلارا یول گؤستریرلر. بو اوزدن ده قدیم توپلومون ایچیندن قوپان (ظهر ائدن) ماهنی لارین یئرینی، بعضا خاصیت سیز ماهنی لار دولدور ماغا باشلاییر.
دوغرودور قدیم ماهنی لار دا خلق آدینا بیله یازیلسایدی، اونلارین بیر چوخونو خلق ایچینده یاشایان اوستالار، موزیسین لر و شاعرلر یاراداردیلار. آنجاق مختلف ندنلره گؤره بو سؤز اوستالارینین آدلاری دئییلمزدی. سینه دن – سینه یه گزیب، اوبا اوبا، شهر – شهر دولاناردی، آیریجا خلق اونلاری ائدیت ائدردی. ماهنی لارین مختلف واریانتلاری ایسه بورادان قایناقلانیر. آنجاق او اوستالار حقوق فیش لرینده اولان رقم لر و دیواردان آسیلان بؤیوک شکلی دوشونمه دن او ماهنی لاری یاراداردیلار. بو ندنله ده بو گونلر ائله بیر ماهنی لارین یارانماسی چتین اولاجاقدیر.
اما اینانیریق کی اینجه صنعت و هنر هر زمان یالنیز و یالنیز صنعتچی لرین گؤزلری سئچه بیلن کورا یولللرلا گؤزللیک کروانینی گلن نسل لره چاتدیراجاق دیر.
